Non-paper-at dhe sundimi i ligjit në Ballkanin Perëndimor

Derisa Bashkimi Evropian ka inicuar një Konferencë njëvjeçare mbi të Ardhmen e Evropës që u jep fjalën qytetarëve të saj për të debatuar mbi sfidat dhe perspektivat bashkëkohore, paralelisht zhvillohet edhe një dialog tjetër për të ardhmen e Ballkanit Perëndimor. Sidoqoftë, kjo e fundit nuk është as publike, as pjesëmarrëse. Është nisur përmes lëshimit të non-paper-ave.

Ato më radikale ishin të panënshkruara dhe pa datë. E para (sipas rendit të paraqitjes) është për problemet e rajonit e cila bazohet në idenë e ndryshimeve të shumta të kufijve për të krijuar Shqipërinë e Madhe, Kroacinë e Madhe dhe Serbinë e Madhe.

Dokumenti i dytë (pa dyshim, shumë më konvencional) propozoi krijimin e një Distrikti Autonome në Kosovën e Veriut si pjesë e një marrëveshjeje për të zgjidhur konfliktin e vazhdueshëm midis Beogradit dhe Prishtinës.

Ndërsa një strukturë e tillë mund të lehtësojë disa nga frika e serbëve që banojnë në Kosovën e Veriut, krijimi i saj do të ishte shumë sfidues duke pasur parasysh që dialogu Beograd-Prishtinë tashmë ka ngecur mbi krijimin e Asociacionit/Komunitetit të Komunave me shumicë serbe në Kosovë.

Autorësia e zbuluar dhe pronësia e këtyre jo-gazetave ngrenë pyetje të dukshme të llogaridhënies dhe legjitimitetit. Megjithatë, kjo nuk është mangësia e tyre kryesore. Me sa duket, vetë logjika e lëshimit të një letre non-paper është të provosh meritat e një ideje ose propozimi të ri.

Bazuar nga këto rrjedhoja, askush nuk pohon se Ballkani Perëndimor nuk ka nevojë urgjente për më shumë vëmendje dhe qasje të jashtme për problemet e tyre afatgjate.

Në të vërtetë, publikimi i atyre non-paper-ave përkon me një pranim të përhapur se politika e zgjerimit të BE-së është në bllokim, kryesisht për shkak të mungesës së interesit dhe energjisë nga Bashkimi Evropian dhe udhëheqjet e shumicës së vendeve të Ballkanit Perëndimor.

Nga njëra anë, vitet e fundit, Komisioni Evropian ka lëshuar disa dokumente për të rigjallëruar procesin e integrimit, nga e ashtuquajtura strategji për një perspektivë të besueshme të zgjerimit të Ballkanit Perëndimor të vitit 2018 në metodologjinë e re të zgjerimit të vitit 2020.

Në praktikë, këto rishikime të politikave janë pak më shumë se një ndërlikim shtesë i procesit të zgjerimit në masën që instrumentet e reja nuk shoqërohen nga një angazhim i shtuar politik i BE-së në terren.

Për më tepër, politikat e BE-së “rigjallërimet” nuk kanë ndihmuar për të kapërcyer përparësinë e vendimmarrjes politike mbi një vlerësim të përparimit të bazuar në merita. Shtetet anëtare të BE-së janë ende në gjendje të rrëmbejnë procesin në mënyrë që të promovojnë preferencat e tyre kombëtare.

Rishikimet e politikës së zgjerimit gjithashtu nuk kërkojnë të ofrojnë ndonjë përfitim konkret për qytetarët e Ballkanit Perëndimor që mund të rrjedhin nga integrimi në BE i vendeve të tyre, siç është zvogëlimi i hendekut të PBB-së për kokë banori midis mesatares së BE-së dhe vendeve të Ballkanit Perëndimor.

Nga ana tjetër, disa udhëheqës të Ballkanit Perëndimor e shohin ngurrimin e BE -së për të siguruar një perspektivë të qartë anëtarësimi si një leje për të ruajtur praktikat autokratike. Në thelb, për ta, forcimi i sundimit të ligjit është një mjet për të arritur një qëllim të caktuar, jo një qëllim në vetvete.

Prandaj, ata po japin vetëm minimumin e reformave, duke zgjedhur pajtueshmërinë procedurale dhe jo të vërtetë me urdhërsat e BE-së.

Duke dështuar në demonstrimin e fuqisë së saj transformuese të vërtetë, BE nuk perceptohet më si një faktor integrues, ndërsa plane të ndryshme që “bëjnë thirrje” për shpërbërjen e rajonit po dalin para syve të saj, dhe ndoshta edhe në oborrin e saj. Në atë kuptim, mund të thuhet se pushtimi i “zgjidhjeve” të reja për Ballkanin Perëndimor është pasojë e paaftësisë së BE-së për të ndihmuar rajonin të transformohet, në nxitjen e sundimit të ligjit dhe zgjidhjen e mosmarrëveshjeve dypalëshe.

Pavarësisht se kush fshihet pas këtyre non-paper-ave, ato krijojnë shqetësim sepse përmbajnë ide të lidhura me trendet politike të identifikueshme me mbështetësit si në Ballkanin Perëndimor ashtu edhe në BE. Me fjalë të tjera, ata nuk duhet të trajtohen si trillime shkencore.

Ato vërtet bazohen në kërkesat e njohura nga vendimmarrësit, të cilët janë bërë gjithnjë e më të hapur gjatë viteve të fundit. Edhe nëse propozimet e përfshira në non-paper-in e parë janë shumë radikale për të pasur sukses, ato mbartin rrezikun e paraqitjes së një të keqeje të madhe që mund të relativizojë pasojat e një skenari më të butë të rregullimeve të kufizuara territoriale në Bosnjë dhe Hercegovinë ose në Kosovë.

Këto ide janë në të vërtetë e kundërta e asaj që përfaqëson integrimi evropian, i cili është kapërcimi i kufijve dhe nacionalizmit.

Në përgjithësi, mangësia kryesore e këtyre nin-paper-ave është se ato përfshihen në një paradigmë të gabuar dhe të dështuar që llogarit stagnimin aktual në procesin e reformës. Ato mbështeten nga një shqetësim dërrmues për stabilitetin e rajonit, duke anashkaluar prapambetjen në demokraci dhe sundimin e ligjit.

Ata duket se e trajtojnë ngërçin në zgjidhjen e konflikteve si një pengesë në përpjekjet për reforma të atyre vendeve, ndërsa e kundërta është e vërtetë: udhëheqjet gjysmë-autoritare ushqejnë mosmarrëveshjet etnike (dhe përfitojnë nga zgjatja e këtyre mosmarrëveshjeve) për të larguar vëmendjen nga kontrolli i tyre te pushteti.

Të dy non-paper-at gjithashtu nxjerrin jashtë ekuacionit politikën e zgjerimit të BE-së, fuqia transformuese e së cilës (kur kushtëzimi përdoret në mënyrë të vazhdueshme) nuk duhet të neglizhohet krejt. Shumë e rëndësishme, ideja e stabilizimit të rajonit pa shfrytëzuar premtimin e anëtarësimit në BE është joshëse për shtetet anëtare që kanë humbur oreksin për çdo raund të ri të zgjerimit.

BE-ja ka vënë prej kohësh stabilitetin përpara integrimit në Ballkanin Perëndimor, duke shtyrë në sfond reformat që do të përmirësonin mirëqenien e qytetarëve dhe do të konsolidonin demokracinë. Në një farë mase, gazetat që kanë marrë kohët e fundit shumë vëmendje publike në mënyrë paradoksale bien në të njëjtën qasje (të zakonshme) që ka kontribuar në sundimin e stabilitokracisë.

Ato mbartin rrezik shtesë për të shkaktuar konflikte të reja dhe për të shkaktuar një ngadalësim edhe më të madh të procesit të pranimit të rajonit në BE. Sidoqoftë, ajo për të cilën ka nevojë Ballkani Perëndimor është e kundërta: një angazhim më aktiv i BE-së në zgjerim dhe riafirmimi i Bashkimit për angazhimin e tij të fortë për të përhapur vlerat e veta dhe demokracinë në rajon.