Teori konspirative me përmasa pandemike

Pandemia aktuale, e cila është shënuar me përhapje në të gjithë botën, shoqërohet gjithashtu nga një infodemi, gjegjësisht përmbytje e (keq) informacionit. Një fije e përbashkët e dy fenomeneve janë teoritë e konspiracionit mjekësor. Në këtë rast, ato janë të lidhura me Covid-19 dhe zënë një pjesë të konsiderueshme të hapësirës së komunikimit. Siç pritej, në kushte pandemike, teoritë e konspiracionit po marrin përmasa pandemike. Versione të ndryshme shumohen, përhapen në të gjithë popullsinë dhe hyjnë në jetën tonë të përditshme. Së bashku me numrin në rritje të mbështetësve (të cilët në kushte pandemike po kërkojnë përgjigje), numri i konspiratorëve të theksuar po rritet (sepse në kushtet e infodemisë çdokush mund të jetë subjekt i teorive të konspiracionit), transemton Crithink.

Të besosh në teoritë e konspiracionit është si të praktikosh një fe imagjinare

 Kjo deklaratë është e zbatueshme për individët, por edhe në nivel të komunitetit. Pavarësisht nga numri i mbështetësve, teoritë e konspiracionit të kujtojnë fetë e reja që kanë zëvendësuar perënditë abstrakte me zotër të gjallë dhe konkretë. Edhe zotërinjtë e rinj gjithashtu kanë një fuqi proporcionale për të menaxhuar jetën e njerëzve të tjerë, por përbërja e tyre ndryshon në varësi të frikës së nënvetëdijes së qytetarit ose kolektivit. Dhe teoritë e konspiracionit janë përshtatur për të kënaqur mentalitetin dhe ndjenjat, duke u bërë një pasqyrë për grupin që të merret me mjedisin aktual. Kështu, teoritë e konspiracionit karakterizohen nga përshtatshmëri e pabesueshme dhe tërheqje e parezistueshme, pasi ato tregojnë fajtorët sipas nevojave individuale dhe trazirave shoqërore.

Në kushte pandemike, teoritë e konspiracionit marrin gjithashtu përmasa pandemike. Së pari, grupi i vogël dhe mbrojtës i konspiratorëve zgjerohet, përmirësohet dhe diferencohet në mënyrë të paqartë në grupe të ndryshme njerëzish të fuqishëm. Në lojë janë industria farmaceutike, punëtorët mjekësorë dhe shkencorë; korporata të mëdha, por edhe përfaqësues individualë; qeveri dhe shtete të tëra, por edhe burra shteti individualë. Pra, në një krizë komplekse me shumë çështje të pazgjidhura, ka kërkim masiv për përgjigje dhe përhapje masive të keqinformimit, kështu që çdokush mund të bëhet një konspirator. Më tej, numri rritet dhe përbërja e grupit të mbështetësve ndryshon. Kështu, skeptikët dhe mohuesit e hapur të pandemisë, bashkohen me anti-vaksinuesit dhe anti mbajtësit e maskave, ose mbështetësit e lëvizjeve të tjera (të tilla si aktivistët e Qannon dhe New Age). Në fund, numri i narrativëve po rritet, të cilat mund të përpunohen në detaje ose jashtëzakonisht të çuditshme, kombinim i fakteve dhe trillimeve ose trillime të pastra.

Më poshtë është një përmbledhje e miteve më të zakonshëm në lidhje me Covid-19 të cilat janë të organizuara në tre grupe të përgjithshme, sipas temës që trajtojnë.

Grupi i parë përbëhet nga teori konspirative që prekin tema të individualitetit dhe pasqyrojnë shqetësimin e përgjithshëm për mundësinë e pretenduar të ndërhyrjes në të drejtat civile, liritë, besimet dhe zakonet. Për shembull, menjëherë pas deklarimit të pandemisë dhe vendosjes së masave rigoroze për mbrojtjen masive (të tilla si karantinat, shtetrrethimi dhe mbyllja e plotë e kufijve shtetërorë), u shfaqën teori konspirative në lidhje me planet e fshehta nga qeveritë për të krijuar autokracinë, diktaturën totalitare ose diktaturën. Me shpikjen e vaksinave, megjithatë, janë përhapur thashethemet në lidhje me ndjekjen e popullatës (përmes kartonëve të vaksinimit) ose lëvizjen e popullsisë (përmes çipeve të pretenduar të injektuar me vaksinën). Të dy narrativat u ngritën nga frika e rrezikut të kufizimit ose privimit të lirive të lëvizjes.

Grupi i dytë i madh i teorive të konspiracionit u referohet aktorëve të rëndësishëm shoqërorë, ndërsa vetë janë projeksion i frikës nga nënshtrimi politik ose ekonomik. Supozimi i mbizotërimit dhe fitimeve financiare u atribuohet sipërmarrësve (si George Soros ose Bill Gates), korporatave të tëra (kryesisht industria farmaceutike), dhe madje edhe kombeve të tëra kur perceptohen si konkurrues (si në rastin e Kinës dhe Shteteve të Bashkuara).

Në fund, grupi i tretë i përmbajtjes konspirative kanalizon frikën fillestare të njeriut, dmth frikën për shëndetin, jetën dhe mbijetesën e tij. Ato rrjedhin nëpër hapësirën mediatike si një larmi narrativash, duke filluar me shprehjet e skepticizmit në lidhje me sigurinë e vaksinave (lidhur me procesin e prodhimit dhe përdorimit), përmes teorive të qarta të konspiracionit në lidhje me efektet negative të vaksinave (të tilla si steriliteti ose rritja e vdekshmërisë së popullsisë).

Pavarësisht nga arsyet e ndodhjes së tyre, pasojat e ekzistencës së tyre shoqërohen gjithmonë me mbështetjen e zvogëluar të ekspertëve dhe burimet tradicionale të informacionit, si dhe menaxhimin e pafavorshëm të pandemisë. Për shembull, ithtarët e teorisë se stacionet bazë në rrjetin e ri të rrezatimit celular 5G po ndihmojnë në zgjerimin e pandemisë Covid-19, kanë treguar gatishmëri më të madhe për të përdorur dhunë kundër transmetuesve dhe inxhinierëve. Në të vërtetë, ka pasur rreth 50 raste vandalizmi të transmetuesve në Mbretërinë e Bashkuar me lëndime të personelit. Në raste të tjera, rritet mbështetja për trajtime të paprovuara dhe të rrezikshme (me hidroksiklorokinë ose argjend koloidal), si dhe praktikat e dëmshme parandaluese (p.sh, vetë-izolimi i tepërt ose akumulimi i ushqimit). Sidoqoftë, dyshimi i hapur, hezitimi dhe qëndrimi negativ ndaj vaksinimit duket të jetë një nga problemet më të mëdha në popullsinë botërore sot. As populli ynë nuk është kursyer nga kjo dukuri. Kështu, rezultatet e një sondazhi rajonal (të Grupit Këshillues të Politikave “Balkans in Europe”) dhe një sondazhi të brendshëm (të Institutit për Demokraci “Societas Civilis”), i kryer në mostra përfaqësuese me më shumë se një mijë të anketuar, treguan se përqindja e njerëzve që sigurisht që nuk do të vaksinohen është 34 ose 40 përqind e të anketuarve (për secilën nga sondazhet veç e veç), dhe përqindja e atyre që nuk ka gjasa të vendosin është rreth 10 ose 16 përqind (përkatësisht për secilën nga sondazhet). Nga ana tjetër, një sondazh rajonal (nga Instituti i Politikave GLOBSEC) tregoi se 35% e qytetarëve në Maqedoni besojnë në teoritë e konspiracionit në lidhje me Covid-19, dhe përqindja është rritur në 60% e të anketuarve që besojnë në dy nga katër të teori të ngjashme, sipas rezultateve të një sondazhi të brendshëm (i Fondacionit të Internetit dhe Shoqërisë “Metamorphosis” dhe Qendrës për Strategji Evropiane “Eurothink”).

Është shkatërruese të dihet se rreth gjysma e popullsisë sonë është e ndjeshme ndaj keqinformimit dhe nuk do të pajtohej me rekomandimet shëndetësore. Nga ana tjetër, mbi 70 përqind e popullsisë ka nevojë për imunizim për të arritur imunitetin kolektiv. Kjo është arsyeja pse vendosmëria e të tjerëve për të forcuar mendimin kritik në mjedisin e tyre (tek prindërit, fëmijët, të afërmit dhe miqtë e tyre) duhet të jetë më e fortë. Lufta për të rritur ndërgjegjësimin e publikut nuk fillon nga institucionet, por nga vetja jonë. Kërkon veprim të vazhdueshëm, me një qasje të informuar, të duruar dhe të adaptuar ndaj secilit prej bashkëqytetarëve tanë.

Shkruan: Dr. Biljana Gjoneska, bashkëpunëtore kërkimore, ASHAM

Autorja është një përfaqësuese kombëtare për projektin evropian “Analiza krahasuese e teorive të konspiracionit” (conspiracytheories.eu).

Ky tekst edukativ u përgatit në kuadër të projektit “Mendimi kritik për qytetarë me aftësi mediatike – Crithink” i zbatuar nga Fondacioni Metamorphosis dhe “Eurothink” me mbështetje financiare nga Bashkimi Evropian. Përmbajtja e “Critink” është falas për shkarkim të plotë në përputhje me kushtet e licencës Creative Commons, me kusht që të deklarohet burimi dhe të vendoset link i qendrës së burimeve në internet crithink.mk. Përmbajtja jo gjithmonë pasqyron pikëpamjet e Bashkimit Evropian.