Klasteri 2: Tregu i brendshëm – koha e fundit për t’u kthyer në fokus
Analizë speciale për Portalb.mk nga Malinka Ristevska Jordanova, Instituti për Politika Evropiane.
Tregu i brendshëm i BE-së është projekti kryesor dhe thelbi i Bashkimit Evropian që nga fillimi i tij. Faza e parë, që synonte “heqjen e pengesave tregtare midis vendeve anëtare me qëllim të rritet prosperiteti ekonomik dhe kontributi në një” union më të ngushtë midis popujve të Evropës”, përfundoi në vitet 70-ta të shekullit të kaluar.
Në fazën e dytë, që filloi në vitin 1986 me Aktin e Unik Evropian, u përcaktua tregu i vetëm Evropian si “zonë pa kufij të brendshëm në të cilën sigurohet lëvizja e lirë e mallrave, personave, shërbimeve dhe kapitalit”. Kjo u arrit nga 1992 . Dhjetë vjet më parë, Akti i dytë i tregut unik vendosi si qëllime mobilitetin afarist, ekonominë digjitale dhe besimin e konsumatorit. Në kushte të pandemisë KOVID, BE po përqendrohet në ekonominë digjitale në fushën e tregut të brendshëm.
Përfitimet nga parimet e lëvizjes së lirë të mallrave dhe shërbimeve të BE-së vlerësohen në rreth 985 miliardë euro në vit.
Le të shohim tani se çfarë do të thotë integrimi në fushën e tregut të brendshëm për vendet në aderim. Në këtë klaster në Metodologjinë e re të Bashkimit Evropian, janë vendosur më së shumti – madje 9 kapituj. Kjo natyrshëm përfshin kapitullin 5. Prokurime publike, që është nxjerrë në Klasterin Themelet.
Kapitujt e klasterit 1: Tregu i brendshëm
- Lëvizje e lirë e mallrave
- E drejta e lëvizjes për punëtorët
- E drejta e themelimit dhe liria për të ofruar shërbime
- Lëvizja e lirë e kapitalit
- E drejta për shoqëritë tregtare
- Të drejta për pronë intelektuale
- Politika e konkurrencës
- Shërbimet financiare
- Mbrojtja e konsumatorit dhe kujdesi shëndetësor
Kapitujt e këtij klasteri përfshijnë marrjen përsipër të ligjit të gjerë të Bashkimit Evropian, krijimin dhe forcimin e disa institucioneve, zbatimin dhe realizimin – inspektim efektiv (veçanërisht inspektorati i tregut), etj.
Thelbi i këtij klasteri është të garantohet qasje të barabartë në treg, pa pengesa të panevojshme – administrative dhe jo-administrative. Kjo vlen në të dy drejtimet – për hyrjen e subjekteve të tregut të BE-së në tregun tonë dhe anasjelltas.
Në fazën e parë të Marrëveshjes për stabilizim-asociim, përparësi iu dha elementëve themelorë të tregut të brendshëm: ligji i konkurrencës, prona intelektuale, standardet dhe certifikimi, ligji i prokurimit publik dhe ligji i mbrojtjes së të dhënave (që asokohe i përkiste kësaj fushe). Brenda afateve të përcaktuara – kryesisht pesë vjet pas hyrjes në fuqi, këto zona u harmonizuan ligjërisht. U themeluan edhe institucione të reja, siç janë Komisioni për mbrojtje të konkurrencës dhe Byroja për prokurime publike. Institutet për standardizim dhe akreditim dhe Byroja e metrologjisë ishin krijuar më herët.
Analiza e situatës në këtë fushë, për fat të keq, tregon ngecje për vite me radhë. Niveli i harmonizimit, sipas raporteve të Komisionit Evropian, mbetet i njëjtë. Kjo është e moderuar në shumicën e kapitujve (do të thotë vlerësim 3 nga 5 të mundshëm), përveç në kapitullin Shoqatat tregtare ku rezultati është mbi mesataren – 4, dhe në kapitullin mbi lëvizjen e lirë të punëtorëve, ku rezultati është 1. Për kapitulli mbi lëvizjen e lirë të punëtorëve, faza e ulët e harmonizimit është e zakonshme në këtë fazë të integrimit, pasi hyrja në tregun e punës deri më tani është dhënë nga vendet anëtare më vonë. Krahasuar me rajonin, ne zakonisht jemi në të njëjtin nivel me vendet që tani po negociojnë, jemi para të tjerëve.
Sidoqoftë, pyetja kryesore është pse po ngecim. Nëse e bëjmë këtë si zgjedhje, sepse kemi hulumtuar dhe vlerësuar se në këtë pikë, harmonizimi i mëtejshëm me të drejtën e BE-së do të ishte i dëmshëm për ekonominë tonë – kjo do të ishte e justifikuar. Sidoqoftë, hulumtim dhe vlerësim të tillë nuk ka.
Nuk ka asnjë shpjegim, për shembull, pse në fushën e njohjes së kualifikimeve (nga kapitulli Lëvizja e lirë e shërbimeve) ne nuk lëvizim nga vendi, pavarësisht që ligji kornizë është miratuar. Ligji nuk ndihmon shumë, nëse programet e kualifikimit lindin si kërpudha që rregullohen në mënyrë rigoroze në BE e ne nuk kemi kontroll të mjaftueshëm mbi harmonizimin e tyre. Pastaj vjen ideja e njohjes së kualifikimeve brenda rajonit. Nuk do të ndihmojë nëse standardi krahasues nuk është standardi i BE – përkundrazi.
Fatkeqësisht, te disa institucione vërehet jo vetëm ngecje, por edhe regres. Për shembull, për Komisionin për mbrojtje të konkurrencës, i cili u krijua së pari në krahasim me vendet në rajon dhe shërbeu si një shembull, tani shtrohet çështja e pavarësisë dhe kapacitetit.
Prandaj, duket se është koha vëmendjen ta kthejmë kah ky klaster aktualisht të lënë pas dore, duke marrë parasysh, mbi të gjitha, interesat dhe nevojat e ekonomisë sonë.
