Një vit më vonë: pandemia, anëtarësimi në NATO dhe shtyrja e regjistrimit të popullsisë në Maqedonië e Veriut

Pandemia e koronavirusit është padyshim tema kryesore në të gjithë botën për vitin 2020. Megjithëse urimet e Vitit të Ri në janar të këtij viti kishin të bënin kryesisht me shëndetin dhe dëshirën për “normalitetin e vjetër”, tre muajt e parë të vitit 2021 nuk paralajmërojnë ndryshime të mëdha se cila fjalë do të jetë përsëri më e përmendura në periudhën që vijon. Në vendin tonë, viti i kaluar pandemik na solli rrumbullakosjen e një prej përparësive strategjike të shtetit të pavarur maqedonas – anëtarësimin në NATO, por sikur nuk mundëm t’i gëzoheshim mjaftueshëm kësaj arritjeje, raporton Respublica.

Më 11 mars 2020, Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) shpalli zyrtarisht pandeminë me virusin SARS-CoV-2, thjesht i njohur si koronavirus ose Kovid-19. Një turbullirë e tillë në të gjitha sferat e jetës, e shkaktuar nga një fenomen në shëndetin publik ndërkombëtar, me sa duket nuk mund të parashikohej as nga globalistët më të mëdhenj, dhe mbase as nga laureatët më të vyrtytshëm të Çmimit Nobel, fitues të çmimeve në fushën e mjekësisë.

Pas shfaqjes së rastit të izoluar nga dhjetori i vitit 2019, gjëja e parë për të cilën ishim dëshmitarë ishte se në një mënyrë shumë famëkeqe, qyteti kinez Vuhan u bë vërtet një qytet viral. Nga ana tjetër, pjesa tjetër e botës, madje edhe në skenarin më pesimist të asaj kohe, nuk shpresonte që popullsia totale e botës, prej gati 8 miliardë banorëve, do të jetonte dhe mbijetonte për 12-13 muaj ose më shumë, në rrethana plotësisht të reja të ekszistencës. Virusi, i cili u përhap shpejt në të gjitha kontinentet, në tokën evropiane përmasat më të mëdha i arriti në Itali. Natyrisht, as Maqedonia e Veriut nuk ishte imune ndaj kësaj, dhe për këtë arsye, më 18 mars 2020, Qeveria paraqiti një propozim për miratimin e ekszistencës së gjendjes së jashtëzakonshme. Me këtë, filloi të shkruhej një histori e re juridike maqedonase dhe për herë të parë lindi nevoja për të aktivizuar dispozitat kushtetuese për gjendjen e jashtëzakonshme.

Gjithashtu në vendin tonë, pak më vonë, në dekadën e tretë të marsit, më saktësisht më 27 mars 2020, Maqedonia e Veriut u bë anëtare e plotë e aleancës më të madhe ushtarako-politike në botë – NATO-s. Përmbushja përfundimtare e një prej angazhimeve strategjike maqedonase ndodhi pikërisht vitin e kaluar, pas një procesi të gjatë 27-vjeçar të aderimit. Kjo u pasua nga një veto e hidhur nga viti 2008 në Bukuresht, e ndjekur nga një frenim dhe një fluturim në një vend për 12 vjet me radhë.

Procesi që filluam zyrtarisht në vitin 1993, me miratimin e Rezolutës së Anëtarësimit në NATO, e përfunduam me një vit pandemie të paparë. Prania në këtë aleancë, së bashku me 29 vendet e tjera anëtare, duket se kanë një simbolikë edhe më të madhe në rrethanat në të cilat ne festojmë ditëlindjen tonë të parë atje – përvjetorin e pranimit në Organizatën e Traktatit të Atlantikut të Veriut (NATO).

Siguri e qëndrueshme, imunizim i dobët

Siguria kombëtare, rajonale dhe transatlantike është një nga postulatet e aleancës së NATO-s. Në kohët e tanishme dhe të pasigurta pandemike, të cilat padiskutim janë zvarritur dhe kanë zgjatur më shumë se ç’mund të supozohej më parë, rëndësia e një vendi për të pasur miq dhe aleatë të jashtëm është shumë e madhe. Viti që ndryshoi dhe lëkundi në mënyrë drastike jetën e qytetarëve, ishte viti në të cilin Maqedonia e Veriut u bë një anëtare e plotfuqishme e NATO-s. Pritjet e anëtarësimit, për shumë arsye janë mjaft të larta, por rrethanat janë të tilla që askush nuk i mendon ose analizon në detaje përfitimet nga anëtarësimi në aleancën më të fuqishme ushtarake. Dhe të njëjtat përfitime janë këtu dhe të pranishme. Megjithëse në dukje jo aq “të prekshme”, ndër të tjera, bëhet fjalë për modernizimin e padiskutueshëm të qendrave ushtarake dhe ushtrisë, rritjen e sigurisë së qiellit dhe hapësirës ajrore maqedonase, etj.

Nga ana tjetër, progresi dhe efektet në aspektin ekonomik, të cilat sa për krahasim, nuk munguan në vendet përreth nesh pas anëtarësimit të tyre në NATO, në kontekstin maqedonas nuk ishin të pranishme gjatë vitit të kaluar. Mbetet pyetja nëse kjo ishte për shkak të pandemisë së madhe të paparashikuar ndaj së cilës edhe anëtarët më të zellshëm të NATO-s nuk ishin imunë ose disa rrethana të tjera luajtën një rol. Për më tepër, nëse pandemia mund të konsiderohet si një arsye e justifikueshme për mungesën e treguesve të lartë ekonomikë, pikërisht kjo pandemi mund të ketë qenë shkaku që vendet aleate të përfshihen më qartë dhe drejtpërdrejt në angazhimin për shpërndarjen adekuate të vaksinave të prodhuara te të gjitha vendet anëtare.

Në të njëjtën kohë, shumë nga bashkëqytetarët tanë në fjalimin e tyre të përditshëm do të thonin se pandemia me kovid është një luftë biologjike për ta, dhe nëse jemi të sinqertë dhe nuk është e qartë pse për dikë është kështu. Rreziku për mbijetesë, instikti për afërsi me të dashurit, kësaj here shoqëruar edhe me një rrezik real që afërsia dhe kontakti fizik ose përqafimi, të transmetojë sëmundje te dikush, vërtet mund të identifikohen me gjendjen e jashtëzakonshme dhe alarmimin.

Dëshpërimi i njerëzve, izolimi dhe vetë-izolimi i detyrueshëm, hyrja e virusit në rrethin familjar dhe ngritja e papritur e rasteve të vdekjes, të shoqëruara me trauma që nuk u shihet fundi, hapin shumë dilema. Një nga dilemat ishte edhe mbajtja e regjistrimit të popullsisë pikërisht në kulmin e pandemisë. Ky operacion kryesor statistikor është aq i nevojshëm për çdo planifikim të duhur të politikave në vendin tonë. Por “gjëegjëza” ishte nëse kemi pritur për 19 vjet, mund të presim edhe një muaj për ta përfunduar regjistrimin tonë.

Regjistrimi tani është shtyrë për disa ditë më të mira shtatori, por në periudhën që i parapriu, unë shpesh hasa në qëndrimin se ky operacion statistikor është një lloj detyrimi qytetar, madje edhe një detyrimi ligjor. Po, jam dakord me këtë. Në të njëjtën kohë, le të konkludojmë dhe të pajtohemi të gjithë se mbrojtja shëndetësore e qytetarëve është një kategori dhe detyrim kushtetues dhe e njëjta mund të dështojë. Qytetarët paguajnë taksa çdo ditë, dhe përmes kontributeve të detyrueshme nga pagat e tyre mujore bruto ata mbushin fondin solidar të shëndetit. Kuriozitet ose jo, shumë prej nesh kanë filluar të përqendrohen në sigurimin e dyfishtë – sot, sigurimi shëndetësor vullnetar privat po merr një hov të madh.

(Pa)aftësi dhe gjeopolitikë

Lidhja midis betejës me armikun e padukshëm dhe përparësive të një shteti është e ngushtë, por kufiri midis (pa)aftësisë dhe gjeopolitikës është edhe më i ngushtë. Të jesh një shtetar i vërtetë në një epokë pandemish të padëgjuara, nuk është një detyrë e lehtë. Rregulli i parë për ushtrimin e përgjegjshëm të pushtetit është që bartësit e tij nuk duhet, pa pyetur veten, se ku duhet të vendosin vijën se sa larg duhet të shkojë (gjeo)politika, dhe ku duhet të fillojë kujdesi për shëndetin e qytetarëve të tyre.

Pafuqia në prokurimin e vaksinave dhe qasja e kufizuar objektivisht në to janë pikuar në diskutimet tona, tashmë të njohura mirë në Maqedoni, siç është ai “i kujt është fëmija?”. Pra, po diksutohet për gjithçka nga pak. Vaksina e kujt është më efektive, qoftë ajo pro-perëndimore apo ajo që vjen nga zona ku u zbulua rasti i parë pozitiv, nëse kontakti me qendra të caktuara botërore në rrugën e sigurimit të vaksinave është një devijim nga orientimi gjeopolitik apo jo. E gjithë kjo, më shumë përmes prizmit të teorisë, sepse në praktikë, situata deri vonë u reduktua në faktin të mos kishim asnjë vaksinë, përveç atyre të marra përmes donacioneve ose mekanizmave tejkombëtarë të solidaritetit.

Reflektimi i kësaj më lartë pasqyron edhe më plastikisht realitetin tonë të hidhur. Të dhënat e disponueshme, që nga 9 prilli, thonë se numri i qytetarëve të vaksinuar është 18.261, kurse numri i personave të interesuar për vaksinim është 137.367. Të dy shifrat janë mjaft zhgënjyese. E para, duke pasur parasysh faktin se më shumë se katër muaj pas miratimit të vaksinave në botë, si shtet kemi arritur të imunizojmë mezi 9 mijë bashkëqytetarë tanë. Shumica prej tyre punëtorë shëndetësorë, gjë që është për të mirëpritur.

Për hir të vërtetës, mbase edhe më zhgënjyes është numri katastrofikisht i ulët i njerëzve që kanë shprehur interesim për t’u vaksinuar. Sipas regjistrimit të fundit të kryer në vitin 2002 (popullsi prej 2.022.547 qytetarë), si përqindje, numri i njerëzve të interesuar për të marrë vaksinën do të ishte më pak se 7%.

Sipas kalendarit, vaksinat e dedikuara për të lehtësuar vuajtjet e njerëzve nga kovid-19 dolën nga fabrikat e gjigantëve farmaceutikë në fund të vitit 2020. Si ilustrim, Serbia ka vaksinën e saj të parë të injektuar më 24 dhjetor (një datë e cila, përndryshe, është e hëna e zezë për parlamentarizmin maqedonas). Në anën tjetër të kufirit, ne kemi filluar vaksinimin tonë (masiv) më 5 prill dhe sa për krahasim, është një vonesë prej më shumë se tre muaj. Për ta bërë simbolikën edhe më të madhe, muaji mars i vitit 2021, statistikisht paraqet muajin më të zi të pandemisë në vendin tonë.

Prandaj, dilema nëse mund(ej) të bëhet më shumë dhe më mirë në procesin e imunizimit është mjaft e hapur në diskursin publik nga qytetarët që janë tatimpagues dhe të siguruar shëndetësorë. Pasqyra maqedonase me mungesën ose numrin e pamjaftueshëm të vaksinave të ofruara ngre shumë pikëpyetje.

Nëse shteti lejoi të depërtojë në jetën tonë gjatë gjithë vitit të kaluar, duke vendosur kufizime të panumërta – mbyllje, karantinë, orë policore, të cilat shumica prej nesh i respektuan pa kushte, atëherë edhe më e lejuar dhe e ligjshme është kërkesa e popullatës për shkathtësi dhe proaktivitet në ofrimin e kushteve për imunizimin e saj. Për më tepër, fotot që flasin për turizmin e vaksinave që po ndodh në fqinjin tonë verior, nuk mund e të mos na zhgënjejnë si shtet. Sidomos duke ditur se është diçka që vjen nga një vend që nuk renditet në mesin e vendeve me shëndetësinë më të mirë ose ekonominë më të fortë, diplomaci apo edhe demokraci. Sidoqoftë, i njëjti fqinj i yni verior, edhe nëse është përmes vaksinimit me vaksina që po i afrohen fundit të afatit të përdorimit, po jep leksione dhe vendos disa lloj standardesh.

Kjo vetëm më tej legjitimon zemërimin për ritmin e ngadaltë të imunizimit, si dhe fushatën e dobët publike për të rritur ndërgjegjësimin për rëndësinë e vaksinave dhe mos adresimin e ithtarëve kundër vaksinimit, të cilët padyshim ekzistojnë edhe në hapësirat e Maqedonisë. Për një moment, duket sikur kemi një kujtesë tepër të shkurtër institucionale, por edhe personale, kështu që harrojmë ankesat tona për vaksinimin rutinë kundër fruthit në vitet e kaluara pas nesh.

Institucionet dhe të gjithë ne duhet të inkurajojmë vaksinimin

Informacioni i raportuar më parë në lidhje me përqindjen shumë të ulët të interesit të treguar për vaksinimin, le të jetë e njëjtë dhe jo e përditësuar, ngre pyetjen se si shteti planifikon të përballet me lajmet e rreme, dezinformatat, mitet dhe veglat e tjera që në mënyrë të qetë dhe hipokrite disponojnë adhuruesit e teorive të konspiracionit. Është më se e qartë se kjo situatë nuk është unike për realitetin maqedonas, por numri (potencialisht) i të vaksinuarve është relativisht i ulët në të gjithë botën, me disa përjashtime. Prandaj, kemi nevojë për forca të përbashkëta për të kundërshtuar teoritë e paqëndrueshme kundër vaksinimit, por edhe nacionalizmit vaksinal që mund të na ndodhë.

Kontributin tim personal për fillimin dhe aktivizimin e një inkurajimi të tillë do ta jepja me këtë mendim. Marrja e vaksinës pa dyshim që do të vazhdojë të bëhet vullnetarisht dhe ashtu duhet të jetë. Por, për të qenë të përpiktë në pozicionin tonë për çështjen e vaksinimit, duhet të kthehemi mbrapa. Duke iu rikthyer momenteve të para të pandemisë, ne në të vërtetë po vijmë në përgjigjen e pyetjes më aktuale të kësaj periudhe – për ose kundër imunizimit.

Fillimet e kësaj murtaje moderne, e cila sado që përpiqemi ta fusim në mënyrë periodike në gripin sezonal dhe ta krahasojmë me sëmundje të ndryshme vdekjeprurëse, infeksione dhe pandemi të tjera, prapë u shoqëruan nga një lloj shoku dhe habie se pse nuk ka kurë fare. Atëherë ishim të bombarduar dhe të fiksuar duke u përgjigjur pyetjeve si dhe pse, në këtë nivel të zhvillimit të civilizimit, avancimit teknologjik dhe arritjeve mjekësore, mjekësia moderne ende nuk ka asnjë “zgjidhje” dhe nuk di se si të kontrollojë dhe të luftojë infeksionin e shfaqur viral?!

Padyshim, lufta kundër pandemisë globale dhe virusit të pamëshirshëm me të gjitha manifestimet, valët dhe tensionet e saj, ndiqet vazhdimisht nga një sërë masash atipike, dhe kohë pas kohe, kontradiktore. Doza e moderuar e skepticizmit në lidhje me natyrën “e panatyrshme” të virusit, ndikimin dhe mënyrën e informimit të masmedias, shpejtësia e zhvillimit të vaksinës është e kuptueshme. Por fakt i pamohueshëm është prapaecja e madhe psikologjike dhe shëndeti mendor si dëm kolateral, i cili zgjat dhe zgjat si te “ata që kanë kaluar virusin” ashtu edhe te “ata të pasëmurët”. Ne mund ta ngadalësojmë ose ta ndalojmë atë vetëm nëse historia dhe gripi pandemik “spanjoll” janë mësuesi ynë.

Është e ndreshme të pranojmë se gati 365 ditë më vonë, përgjigjen dhe shpëtimin e kemi dhe është e jona ta respektojmë atë. Si individ, një nga udhëzimet e mia në jetë është se është vërtet e dëshirueshme që një person, përveç ekspertizës dhe specializimit të tij, të ketë një arsimim dhe edukim të përgjithshëm, dhe një kulturë të përgjithshme. Por kjo nuk do të thotë që ne njerëzit duhet të përpiqemi të jemi “të gjithëdijshëm” dhe “ekspertë të gjithçkaje”. Si pasojë, unë them se ligji dhe interpretimi i tij duhet t’u lihet juristëve, shkenca informatike informaticientëve, dhe mjekësia – mjekëve.

Gjithkush ka të drejtën për mendimin e tij, por jo edhe në faktet e tij – një mendim i jashtëzakonshëm që lexova kohët e fundit. Absolutisht. Momenti kur biem dakord për këtë, do të jetë momenti i parë kur mund të flasim për kthimin te vlerat e vërteta dhe krijimin e besimit shumë të nevojshëm në shkencë. Kështu, ne do ta kapërcejmë pandeminë aktuale, por gjithashtu do të jemi më të përgatitur për çdo pandemi në të ardhmen.

Ne nuk duhet të kemi një dilemë në lidhje me faktin se institucionet e sistemit mbajnë pjesën më të madhe të përgjegjësisë për imunizimin, luftën kundër lëvizjeve të mundshme kundër vaksinimit, hiperproduksionin e dezinformatave për temat shëndetësore, por nuk duhet edhe të harrojmë se ato institucione nuk janë ndërtesat, por ato janë të përbëra nga ne, qytetarët.

Në këtë drejtim, është inkurajese shtyrja e regjistrimit të popullsisë, familjeve dhe banesave/shtëpive. Edhe pse ky operacion i shumëpritur është i domosdoshëm dhe duhej të kishte filluar më 1 prill, numri rekord i lartë i të infektuarve dhe vdekjeve nuk ishte aspak një shaka e 1 prillit dhe u bë mirë që ky proces u shty. Kemi pritur për 19 vjet, do të presim edhe një muaj. Më në fund, duke besuar në mjekësi dhe duke u vaksinuar, le të mos relativizojmë dhe të rikujtohemi se nuk ka vlerë më të madhe evropiane, transatlantike, botërore apo edhe civilizuese sesa mbrojtja e shëndetit kolektiv.