Mbrojtja e të dhënave personale – përsëri në fokus

Analizë speciale për Portalb.mk nga Malinka Ristevska Jordanova, Instituti për Politika Evropiane.

E shënuam edhe 28 Janarin – Ditën Evropiane për mbrojtjen e të dhënave personale. Mbase nuk do të ishte vërejtur kaq shumë në publikun tonë, nëse nuk do të kishte përkuar me skandalin e shkeljes serioze të privatësisë – skandalin “Dhoma publike“.

Në vitin 1981, në këtë ditë, Këshilli i Evropës e nënshkroi Konventën 108 për mbrojtjen e të dhënave personale. Nënshkrimi dhe ratifikimi i të ashtuquajturës “Konventa e modernizuar 108” e cila synon të forcojë të drejtat e individit në kontrollin e të dhënave personale dhe t’i përgjigjet sfidave të reja në këtë fushë në përgjithësi. Ndërkohë, BE e ka reformuar kornizën e saj për mbrojtjen e të dhënave personale me rregullore të reja – Rregulloren e përgjithshme dhe atë për mbrojtjen e të dhënave nga agjencitë e zbatimit të ligjit. Bashkimi Evropian në aspekt global është në krye të standardeve të larta në këtë fushë, e kjo është një nga pikat e dallimeve më serioze me SHBA. Rregullorja është komplekse dhe kërkon jo vetëm kapacitet të lartë të organeve të pavarura të mbikëqyrjes, por edhe të subjekteve afariste, si një nivel të lartë të ndërgjegjësimit të qytetarëve.

Rregullorja vlen jo vetëm për kompanitë e themeluara në BE, por edhe për të gjitha ato që nuk janë të themeluar në BE, por që ofrojnë produkte dhe shërbime në tregun e BE-së ose ndjekin sjelljen e individëve në BE. Prandaj, bizneset e orientuara drejt tregut të BE-së, pavarësisht nëse janë të detyruar nga ligji i brendshëm, duhet të respektojnë ligjin evropian. Kështu, respektimi i rregullave për mbrojtjen e të dhënave personale inkurajohet nga vetë logjika e biznesit, duke pasur parasysh se një përqindje e madhe e eksporteve na Maqedonia është në BE (deri në 86% në 2019). Sidoqoftë, kjo nuk do të thotë që sektori i biznesit “automatikisht” do të respektojë standardet e larta, ose që “automatikisht” do të sigurojë harmonizim në terrenin e Maqedonisë.

Ndoshta sfida më e madhe, dhe sigurisht – sfida më e dukshme në mbrojtjen e të dhënave personale janë rreziqet e rrjeteve sociale në internet. Lufta midis rregulloreve të reja, teknologjive të reja dhe (keq)përdorimit të tyre duket si një garë shumë e ngushtë. Shembulli më eklatant është Cambridge Analytics dhe përdorimi i paligjshëm i të dhënave në Facebook nga miliona qytetarë në Britani dhe Shtetet e Bashkuara për qëllime politike (Brexit, zgjedhjet). Ata u gjobitën, kompania u mbyll (megjithëse jo edhe kompani të lidhura me të), por pasojat mbetën.

Kur flasim për rregulloret dhe strukturën tonë institucionale, Maqedonia e Veriut nuk është në pozitë të keqe në rajon. Në fakt, sipas një sondazhi të kryer nga Instituti për Politikën Evropiane në 2019 dhe 2020 për Human Right Defenders, organe të pavarura të të drejtave të njeriut në rajon, bazuar në treguesit e vendosur, Agjencia jonë për mbrojtjen e të dhënave personale u rendit në krye të organeve të ngjashme. Dhe kjo – jo vetëm sipas statusit normativ, sipas treguesve për funksionimin, por edhe sipas treguesve për informacion dhe bashkëpunim, të cilat përfshijnë aktivitete për forcimin e kapaciteteve dhe ndërgjegjësimin e publikut. Sidoqoftë, të mos harrojmë se as norma dhe as Agjencia (atëherë Drejtoria), përveç shumë autoriteteve të tjera kompetente në vendin tonë, nuk arritën të parandalojnë përgjimin e paligjshëm. Pra, nevojiten hapa më të guximshëm, veçanërisht kur bëhet fjalë për rreziqe më të mëdha për mbrojtjen e të dhënave personale.

“Dhoma publike” – rasti i fundit i cenimit të privatësisë dhe shkeljes së rëndë të të dhënave personale, përsëri e sensibilizon publikun tonë ndaj këtyre problemeve. Reagimi fillestar i autoriteteve ligjzbatuese duket mjaft i mprehtë, por mbetet problemi i parandalimit. Kujtesa jonë zakonisht është e shkurtër, kështu që sa më shpejt që zbutet skandali, ne bëjmë një hap prapa në skandalin e ri. Ndërsa më e pakta që mund të bëjmë, si qytetarë, si individë, është të përkushtojmë vetëm një përqindje të vogël të kohës së kaluar në rrjetet sociale dhe të edukojmë veten. Ka mjaft burime për këtë në Internet (përfshirë edhe Agjencinë për mbrojtjen e të dhënave personale) që të ndërmarrim gjithçka që mundemi për të mbrojtur veten nga keqpërdorimi i të dhënave tona personale – dhe jo vetëm përmes mediave sociale. Gjithsesi, kjo nuk do ta zgjidhë të gjithë problemin, por mund të jetë një nxitje për të ndryshuar shumë gjëra që duam të ndryshojmë dhe që ne mund të kontribuojmë.