Liria e fjalës nuk duhet të ngufatet

nenad ziavainovski
Dr. Nenad Zhivanovski

Një situatë krejt e parëndësishme me komente në profilin tim në Facebook më tërhoqi vëmendjen (dhe më hapi sytë) se sa realisht janë të rrezikuara të drejtat tona për fjalën e lirë publike dhe cilit tundim i ekspozohet kjo e drejtë, e cila garantohet nga dhjetëra konventa, ligje dhe rezoluta ndërkombëtare dhe vendase dhe për të cilën politikanët e thonë me plot gojë sa e respektojnë atë ndërsa janë në pushtet.

Për çfarë bëhet fjalë? Në postimin tim, i cili i referohej vetos së Bullgarisë, një mik bullgar nga Brukseli komentoi se Bullgaria nuk e mohon gjuhën dhe identitetin maqedonas, por që duhet ta ndryshojmë historinë para vitit 1946. Për këtë, unë u përgjigja duke pyetur pse ai mendon se historia e vërtetë maqedonase para vitit 1944 është ajo e pretenduar nga historiografia bullgare dhe nëse pikëpamja e saktësisë së të dhënave historike bazohet në përkatësinë etnike, atëherë ajo është një qasje shumë e kufizuar në kërkim të së vërtetës. Dhe kjo ishte e gjitha.

Pas vetëm 2-3 orësh, vura re që komentet ishin zhdukur. Ata ishin fshirë edhe pse postimi kishte mbetur. Sipas njoftimeve të kryeministrit Zoran Zaev për kontroll të shtuar të rrjeteve sociale, grupeve dhe profileve në të cilat shkruhen shkrime fyese për Bullgarinë, supozoj se profili im ka qenë i vëzhguar dhe i është nënshtruar ndërhyrjes së Ministrisë së Punëve të Brendshme e cila merret me monitorimin e gjuhës së urrejtjes ndaj Bullgarisë. E gjithë kjo ndodhi më 10.12.2020, e cila ditë në Maqedoni u shënua si Dita Ndërkombëtare e të Drejtave të Njeriut.

Kush po censuron?

Çfarë ndodhi me komentet në postimin tim? Kush i fshiu dhe pse e bënë atë? Unë jam akoma i hidhëruar sepse nuk di ku të kërkoj një përgjigje. Supozimi se ka një softver në Ministrinë e Punëve të Brendshme që sipas algoritmeve dhe fjalëve kyçe kërkon komente që lidhen me Bullgarinë dhe i fshin të gjitha, pa kapacitet për të hyrë në një analizë cilësore të përmbajtjes dhe kontekstit të asaj që është shkruar më duket një shpjegim logjik. Nga dy të këqijat e mundshme, kjo do të ishte më e vogla për mua. Do të ishte e tmerrshme njohuria se ekziston një departament i errët në Ministrinë e Punëve të Brendshme, në të cilin, në një atmosferë orveliane-kaukaziane, prapa monitorit të ndezur nga një llambë tryeze, rri ulur maqedonasi Vinston Smit dhe lexon dhe fshin komentet dhe statuset e njerëzve të tjerë. Dhe këto, vetëm për Bullgarinë.

Sidoqoftë, nëse njerëzit qëndrojnë pas kësaj censure, dhe jo softveri kompjuterik, atëherë publiku ka të drejtë të dijë se kush janë këta njerëz, sipas cilave kritere ata kryejnë vlerësimin se çka është gjuhë e urrejtjes kundër Bullgarisë (në rastin tim një gjë e tillë nuk ekzistonte fare), dhe më e rëndësishmja, cili është arsimi i tyre zyrtar dhe trajnimi i specializuar për të qenë në gjendje të angazhohen në një punë kaq të ndjeshme që ndikon drejtpërdrejt në korpusin e të drejtave themelore të njeriut?

Liria e fjalës dhe e drejta për paraqitje publike janë një çështje shumë serioze që ne të mund të sillemi kaq indiferentë kur dikush na pezullon, edhe nëse motivet e tij/saj fillojnë nga premisa e vullnetit të mirë dhe mbrojtjes së interesit të përgjithshëm dhe të mirës publike.

Megjithatë, siç qëndrojnë gjërat në hapësirën tonë kibernetike, përshtypja subjektive është se problemit i qaset:

  • në mënyrë (vullnetare) voluntariste (as nuk dihet kush kontrollon, çfarë arsimimi ka dhe me çfarë kriteri censuron),
  • në mënyrë dhe veprime politikanësh (vjen një thirrje/urdhër nga Kryeministri për t’u shënjestruar nga Ministria e Punëve të Brendshme) dhe
  • në stil fushate (burimet teknike dhe njerëzore janë koncentrohen për një kohë të kufizuar dhe Bullgaria është një objektiv mbrojtjeje për shkak të një momenti oportunist politik, e jo për shkak të një qasjeje sistematike dhe analitike).
Kush e përcakton të vërtetën?

Për disa kohë tani. në hapësirën maqedonase në internet janë profilizuar disa faqe për kontrollin e fakteve të cilat deklarohen se janë autoritare për të vlerësuar në mënyrë meritore dhe për të vendosur se çfarë është e vërtetë dhe çfarë është një gënjeshtër ose lajm i rremë. Vlerësimet e tyre të lajmeve të rreme në lidhje me KOVID-19 referohen gjithashtu nga Facebook-u kur duhet të fshihen disa lajme anti-vaksinë nga një profil maqedonas.

Përsëri nuk dihet se kush po gjykon se çfarë është e vërtetë dhe çfarë është një lajm i rremë. Nga impresumi i publikuar mund të konkludohet se biografitë e tyre janë shumë të pakta për të ndërmarrë një angazhim kaq edukues dhe pretendues për të vlerësuar se çfarë është e vërtetë. Disa prej tyre janë vetëm me arsim të mesëm dhe studime universitare të papërfunduara, të tjerët me arsim të lartë joadekuat, i cili kompensohet nga trajnimet e ndjekura jashtë vendit, të cilat synojnë të bëjnë më shumë përshtypje sesa të konfirmojnë në mënyrë thelbësore kompetencën e tyre për çështjen e trajtuar nga projekti që zbatohet.

Me një profil të tillë arsimor, ata marrin një përgjegjësi serioze për të vlerësuar, komentuar dhe korrigjuar pikëpamjet e shprehura publikisht. Megjithëse ambicioz se ata e dinë të vërtetën absolute (veritas universalis), disa nga analizat e tyre japin përshtypjen se ajo që është e vërtetë nuk përcaktohet nga parametrat objektivë shkencorë, qasja holistike dhe kompetenca e vlerësuesve, por pozicionimi i tyre është sipas asaj që proklamohet në interes të donatorëve të projekteve.

Këto faqe interneti janë një vidë e vogël në makinerinë e organizuar globalisht, e cila merr të drejtën për të shpjeguar atë që është e vërtetë në të gjithë botën, dhe qytetarët kuriozë nuk kanë nevojë ta kërkojnë atë ose nëse arrijnë në pikëpamje të ndryshme ose zbulojnë një të vërtetë tjetër për t’u komprometuar dhe tallur.

Slobodata na govor ne smee da se zamolci
Foto: Prizma.mk
Liria e fjalës është e kërcënuar

Nuk është asgjë e re të thuhet se demokracia liberale është në një krizë shumëvjeçare ideologjike dhe funksionale dhe regresi në të cilin ndodhet po e detyron atë gjithnjë e më shumë të braktisë lirinë e proklamuar, barazinë, ligjin dhe drejtësinë dhe të mbrojë pozicionet e saj me metoda shtypëse si censura e fjalës publike (viktima janë nga Presidenti i SHBA-ve Donald Trump deri te personi më margjinal në Maqedoni), përmes gjykimeve politike dhe burgimeve (Julian Assange), deri në agresionin kundër shteteve sovrane dhe vrasjet e pandëshkuara (vrasja e civilëve dhe një gazetari të Reuters në Bagdad).

Për demokracitë perëndimore, fakti që sot të burgosurit politikë dhe disidentët më të famshëm nuk janë nga Koreja e Veriut, Kina, Rusia, Venezuela apo Kuba, por nga demokracitë perëndimore tingëllon jashtëzakonisht dështuese. Eduard Snouden është në ekzil në Rusi, Karlos Puçdemon është në arrati në Belgjikë pasi u arrestua në Gjermani, dhe Julian Asanzh është në burg në Britaninë e Madhe (babai i tij në intervistën e tij për Focus tha se disa qeveri perëndimore donin ta shihnin djalin e tij të vdekur). ) Në të kaluarën, vuajtësit e tillë, kur vinin nga prapa Perdes së Hekurt merrnin Çmime Nobel për Paqë dhe u shpallnin luftëtarë të lirisë.

Liria e mendimit dhe fjalës publike në qytetërimin perëndimor nuk kanë qenë nën një kërcënim kaq të ashpër që nga koha e nazizmit dhe fashizmit. Epoka e Luftës së Ftohtë dhe liritë e atëhershme të Perëndimit janë një ideal nostalgjik që është i paarritshëm në rrethanat aktuale. Sot, përveç vetë censurës së zhveshur, ekzistojnë paragjykime të të ashtuquajturit vetërregullim/vetëcensurë që po shfaqen në ligjërimin publik përmes korrektësisë politike, gjuhës së ndjeshme ndaj gjinisë dhe gjuhës së urrejtjes. Kjo e fundit po shndërrohet në një kategori kaq të zgjatur saqë çdo deklaratë kundër pushtetit mund të jetë subjekt i ndëshkimit të saj. Diçka si në kohën e RSFJ-së që ishte neni 133 i Kodit penal.

A është në ardhje një inkuizicion i ri?

Pikërisht krahasimi me regjimet e kaluara jodemokratike, sot çon në përfundimin e shumë intelektualëve jokonformistë se të gjitha këto intervenime në fjalimin publik në shoqëritë liberale nuk janë asgjë tjetër veçse një analogji e asaj që ishte një vepër verbale në vendet socialiste, por edhe parandalimi i fjalimit të papranueshëm për sistemin liberal, respektivisht censurë, dhe midis qytetarëve të vetëdijshëm vetëcensurë.

Disa kritikë kanë shpikur terma të tjerë të tillë si “inkuizicioni i ri” dhe “terrorizmi intelektual”. Në mediat kritike jokonformiste franceze për dekada përdoren fjalët ilustruese “njëmendësi” (pensѐe unique) dhe “gjuhë e drurit” (langue de bois), kurse në Gjermani togfjalëshi gjuhësor “policia etike” (Gesinnungspolizei) gjithnjë e më shumë po zëvendësohet nga një togfjalësh tjetër – “Policia e mendimeve” (Gedankenpolizei). Një emërues i përbashkët për të gjithë është se aludon në shtypjen intelektuale në sistemin liberal perëndimor që po kryhet nga ana e pushtetarëve të tyre.

Nuk është propagandë malinje nëse konstatojmë se demokracia perëndimore dhe shtetet-satelite që gravitojnë rreth saj po zhyten gjithnjë e më shumë në ato skena të errëta distopike të përshkruara në romanin bashkëkohor të Xhorxh Orvell (George Orwell) “1984”, dhe në shërbimet qeveritare si dhe në OJQ-të proqeveritare punësohen personazhe të padenjë si Vinston Smit (Winston Smith), të udhëhequr dhe të kontrolluar nga personazhe si O’Brajan (O’Brien). Me një qasje të tillë, shoqëria demokratike perëndimore gjithnjë e më shumë po largohet nga mësimet e babait të mendimit liberal, Xhon Stjuart Mill (John Stuart Mill), i cili besonte se arsyeja publike është rezultat i konkurrencës së lirë të pikëpamjeve të ndryshme. Do ua rikujtoj pjesën në veprën e tij „Mbi lirinë“, ku ai e jep mbrojtjen klasike të fjalës së lirë:

  • Nëse një mendim detyrohet të ngufatet, ai mendim mund të jetë i saktë. Ta mohojmë këtë do të thotë ta konsiderojmë veten të pagabueshëm.
  • Edhe pse mendimi i heshtur/ngufatur mund të ketë qenë i gabuar, ai mund të përmbajë, dhe më së shpeshti përmban, të vërtetën e pjesshme, dhe pasi që mendimi i përgjithshëm ose mendimi që mbizotëron për ndonjë temë është rrallë ose kurrë e gjithë e vërteta, kështu që vetëm me një përplasje të mendimeve të kundërta pjesa tjetër e e vërteta ka mundësi të zbulohet.
  • Edhe nëse mendimi i marrë jo vetëm që është i vërtetë, por është e gjithë e vërteta, nëse nuk debatohet, do të kuptohet si paragjykim nga ata që e marrin atë, me shumë pak kuptim ose ndjenjë të bazës së tij racionale.
Censura mund të çojë në dhunë To understand why that is the case, it is essential to take a step back

E aplikuar në përvojën maqedonase, kjo do të nënkuptojë se intelektualët jokonformistë që janë jashtë sistemit, mbështetësit e opozitës dhe vetë opozita duhet të tolerohen edhe kur kritikat e tyre janë në prag të mirësjelljes dhe legjitimitetit, sepse fjala publike është mekanizmi i tyre i vetëm për të qenë të pranishëm në skenën publike, në kushtet kur të gjitha burimet shtetërore janë në dispozicion të pushtetit.

Kështu edhe me rastin e Bullgarisë: për shumë qytetarë, të irrituar nga ajo që kryeministri Zaev po bënte në mënyrë përmbysëse, e vetmja valvul ishin komentet që ata ndanë në rrjetet sociale dhe kjo nuk duhej mohuar. Dhe kur bëhen kualifikime se mendimi i dikujt është i pavërtetë ose gjuhë urrejtjeje, duhet të kihet parasysh se tendencat alternative shkencore tolerohen gjithnjë e më shumë si një formë e kritikës shoqërore, e jo të shtypet sepse censura është kundërproduktive dhe ka potencial për të çuar në rritje të dhunës, e jo uljen e saj (në lidhje me këtë kam shkruar në blogun “A na duhet një Hyde Park për gjuhën e urrejtjes”). Përfundimisht, çdo psikiatër si pjesë e terapisë që ai propozon gjithmonë këshillon nëse jeni nervoz për diçka, mos ngurroni të shfryni zhgënjimin tuaj duke bërtitur, mallkuar, duke qarë. Shfryrja e ndjenjave të këqija çon vetëm në (vetë)shkatërrim.

Praktika aktuale e fshirjes së komenteve publike, vetëm konfirmon dyshimin se qeveria ka diçka për të fshehur nga qytetarët ose pragun e tolerancës për kritikë e ka shumë të ulët, kështu që duhet të drejtohet kah ndalimi.

Në një situatë të tillë mosbesimi dhe informacioni jo të besueshëm (të tilla si ato të dhëna të rreme të thëna nga Zaev në intervistën e tij për BGDNES), qytetarët kanë të drejtë të komentojnë negativisht, por edhe të humbin besimin në sistem. Kurse, kryeministri Zaev dhe qeveria më në fund duhet të mësojnë se njeriu i heshtur ka qenë gjithmonë më i rrezikshëm se ai që murmuron dhe inatoset publikisht.

Lajme të ngjashme

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Back to top button