Drejt vitit 2021 dhe më tej – ristrukturimi i madh global

Si do të jetë bota në të vërtetë në një periudhë afatshkurtër dhe afatgjatë? Çfarë na pret në 2021 dhe më tej? Përgjigjet për këto pyetje nuk janë të lehta dhe varen nga shumë faktorë, më i rëndësishmi prej të cilëve është ndoshta niveli i ekzistencës së pandemisë së tmerrshme. Ajo përsëri hapi problemin me shëndetin e njerëzve, por në një derë shumë më të madhe dhe shumë më shpejt sesa çdokush shpresonte ose supozonte, veçanërisht me problemin e sëmundjeve infektive. Në dekadat e fundit në kontekstin më të gjerë shoqëror dhe veçanërisht në kontekstin ekonomik shëndeti i popullatës ka filluar të vëzhgohet nga afër, kryesisht si pjesë e cilësisë së kapitalit njerëzor, dhe ndoshta në mënyrë të barabartë me nivelin e arsimit dhe njohurive të individëve dhe në një farë mase si një problem i kohëzgjatjes së pritur të jetës dhe veçanërisht shëndetin e moshës së tretë të njeriut, për shkak të procesit të shpejtë të plakjes së popullatës.

Por njerëzimi në vitin 2020, i shkaktuar nga virusi vdekjeprurës, u kthjellua seriozisht nga fakti që mbrojtja shëndetësore ka një kuptim shumë më të drejtpërdrejtë dhe të fjalëpërfjalshëm, i cili është parandalimi i drejtpërdrejtë ose shmangia e vdekjes shumë të papritur ose “izolim shëndetësor” i pjesëve të tëra të jetës shoqërore dhe personale: prodhimi i mallrave dhe shërbimeve, konsumimi i mallrave të deritanishme të përditshme dhe veçanërisht i një numri të madh të shërbimeve, arsimi, udhëtimet, kultura dhe shumë të tjera. Ndaj shëndetit përsëri shikohet në mënyrë ortodokse, dhe kjo është sigurimi themelor i jetës si e tillë dhe cilësia e saj shëndetësore.

Bota edhe pa një pandemi ka shumë probleme ekonomike

Ky prioritet, pavarësisht se sa përpiqemi ta nënvlerësojmë ose ta shmangim, edhe për shumë kohë do ta ndjekë njerëzimin, sepse nuk mund të ketë rrugëdalje të lehtë nga pandemia, me ose pa vaksinat në fazën fillestare të përdorimit dhe ende të pa testuar mjaftueshëm . Një shqetësim shtesë është se edhe pa këtë bota ka mjaft probleme. Ekonomitë që nga viti 2008 nuk kanë qenë në gjendje të rikuperohet në mënyrë që do t’u sigurojë atyre rritje të qëndrueshme dhe të kënaqshme në kushtet e shpërndarjes më të mirë dhe më të drejtë të të ardhurave. Ekonomitë e zhvilluara, të cilat përbëjnë rreth 3/5 të ekonomisë botërore, kanë treguar probleme të veçanta. Ato tashmë një dekadë janë në të ashtuquajturat faza të ngecjes shekullare me rritje jashtëzakonisht të ulët, deficite të larta dhe borxh publik në rritje i cili arrin 124.1 për qind në shtetet e zhvilluara dhe 61.4 për qind e BPV-së në ekonomitë në zhvillim në botë, por gjithashtu inflacioni i ulët dhe normat e interesit që priren ndaj zeros. Kjo është një sfidë e madhe dhe bën presion të tmerrshëm mbi kursimin. Mënyra për të dalë nga kjo në 2021 dhe vitet në vijim nuk është ende në horizont dhe ekziston rreziku që situata të vazhdojë të përkeqësohet. Ekonomitë me gjasë edhe më tej do të vazhdojnë të përballen me presione jotregtare nga “dora e dukshme e shtetit” përmes mekanizmave të ndërhyrjes fiskale duke krijuar furnizim përmes stimujve dhe granteve të mëdha qeveritare dhe duke krijuar shpenzim edhe më të madh përmes subvencioneve shtetërore dhe paketave për konsum të popullatës. Me këtë përsëri u hap problemi i vjetër i debatuar gjerësisht se në kushtet e amullisë dhe recesionit humbjet e kompanive në mënyrë të konsiderueshme tentojnë ndaj socializmit dhe në të kundërt të kësaj, në kushtet e rritjes së përshpejtuar ekonomike ato privatizohen më tej.

Kushte dhe politika të tilla të ngjashme kanë çuar në shfaqjen e rritjes së pabarazisë në shpërndarjen e të ardhurave në të cilën më të pasurit janë edhe më të pasur, dhe klasa e mesme dhe e ulët varfërohen, e cila gjithashtu paraqet një kërcënim serioz për të ardhmen. Tani vlerësohet se 1% e më të pasurve të popullsisë (78 milion) kanë dyfishin e pasurisë prej 88% ose 6.9 miliardë njerëzve në botë.

Rezultati i të gjitha këtyre kushteve është dobësimi i mekanizmave themelore të ekonomive liberale të tregut dhe forcimi i pak a shumë ndërhyrjes dhe të ashtuquajturave ekonomitë e koordinuara të tregut në botë. Pandemia vetëm që i nxiti proceset ekzistuese. Kthimi nga kjo situatë nuk do të jetë i lehtë dhe i shpejtë. Një shembull flagrant është Greqia dhe ekonomia e saj. Ashtu si të tjerët, ajo hyri në recesion të madh dhe masat qeveritare anti-krizë e çuan atë në nivelin e borxhit publik që do të kalojë 200 për qind të BPV-së. Qeveria ka kërkuar të trajtojë recesionin me një politikë të lirë fiskale dhe monetare me qëllimin fillestar të mbështetjes së pothuajse të gjithëve në sektorin publik dhe privat. Kjo nuk funksionoi, veçanërisht me rënien e sezonit turistik dhe realizimin se sa varet nga turizmi e tërë ekonomia.

OECD tani parashikon që ky vit do të përfundojë me 20 për qind të papunësisë krahasuar me 16 për qind në janar. Ndërhyrja e qeverisë i ka përkeqësuar gjërat duke dështuar në adresimin e problemit më të madh të ekonomisë – ligjet jofleksibël të fuqisë punëtore dhe rritja e shpenzimeve publike nuk ka arritur të stimulojë ekonominë as afër. Ky gabim u bë nga shumë qeveri në të gjithë botën dhe tani të gjithë do të presin që një sjellje e tillë relativisht e pashpresë të vazhdojë edhe në vitin 2021 e më gjerë. Askush nuk dëshiron të pranojë që ekonomitë kanë nevojë për reforma të mëdha strukturore në sektorët për të cilët ka nevojë urgjente kriza pandemike. Greqia është vetëm një shembull i mirë i kësaj. Ndoshta një mjedis miqësor biznesi me një treg të liberalizuar (business-friendly environment with a liberalized market) është rruga në të cilën duhet filluar të ecet së pari.

Sfidat dhe mundësitë janë të ndërthurura

Në vitin 2021, bota përsëri do të përballet me shumë sfida dhe disa mundësi. Pandemia dha një goditje të madhe në përpjekjet për ta rritur standardin e jetesës dhe për ta luftuar varfërinë dhe pabarazinë, ndërsa ka prerë zinxhirët e furnizimit global dhe rajonal dhe duke shkaktuar tronditje tregtare. OBT, për shembull, parashikon 9.2 për qind rënie në vëllimin e tregtisë botërore të mallrave për vitin 2020, e ndjekur nga një rritje prej 7.2 për qind në 2021, që do të thotë se niveli para-pandemik i vitit 2019 do të jetë akoma një qëllim i paarritshëm dhe duhet të kemi parasysh se pa pandemi, vëllimi i tregtisë botërore në periudhën 2011-2018 u rrit me vetëm 1 për qind modeste në vit dhe në 2019 madje u ul me më pak se 3 për qind.

Drejtori Ekzekutiv i IFC (BB) konsideron se “sektori privat është ndoshta më i rëndësishëm tani se kurë për ta ndihmuar ekonominë globale që të fillojë të rritet kur të dalim nga kjo pandemi”. (the private sector is probably more important now than we’ve ever been in helping the global economy kickstart growth as we emerge from this pandemic) e cila konfirmon se vetë, sektori privat nuk do të jetë në gjendje të kapërcejë pandeminë me lehtësi. Shteti mbetet një faktor i rëndësishëm.

Nga ana tjetër, mjedisi jetësor është dhe do të jetë një fitues afatshkurtër. Kërkesa e zvogëluar ka zvogëluar prodhimin e lëndëve djegëse fosile dhe kështu emetimet e karbonit. Ekonomia globale, e cila edhe ashtu ishte e paqëndrueshme nga pikëpamja shoqërore, ekonomike dhe mjedisore dhe rritja e saj na ka sjellë në prag të ndryshimeve katastrofikike klimaterike, e cila tani, për shkak të pandemisë, është ngadalësuar. Por ajo nxori në sipërfaqe problemin e tregjeve të punës të parregulluara dhe fuqisë punëtore të padeklaruar. Në një epokë të kompensimit masiv të pagave dhe mëditjeve të humbura për shkak të pandemisë, punëtorët e padeklaruar janë humbës të mëdhenj. Ky është një problem që gjithashtu do të duhet të adresohet shpejt në të ardhmen.

Rishikimi i të gjithë sistemit shoqëror

Pandemia ka detyruar botën të përballet me probleme që kanë qenë të neglizhuara prej kohësh. Meqenëse gjërat nuk mund të lihen ashtu siç ishin, është e qartë se janë të nevojshme politika për ndryshimin e tyre. Njëra është se ndryshimet strukturore janë të domosdoshme dhe roli i shtetit duhet të rishikohet vazhdimisht dhe t’i përshtatet realitetit. Tjetra është ndryshimi në natyrën dhe cilësinë e punës. Ato janë të një rëndësie të madhe dhe çdo ndryshim në të ardhmen duhet të përqendrohet në krijimin e vendeve më cilësore të punës, për më shumë njerëz, në më shumë vende të shpërndara me përmirësime më të larta teknologjike të vendeve të punës dhe kërkesa të rritura ndaj punëdhënësve. Kjo përfshin një përhapje shumë më të madhe gjeografike të vendeve të punës me vlerë të lartë të shtuar në mënyrë që më shumë lokacione të jenë “mikpritës” të punëve me pagesë të lartë.

Së fundmi, kjo është një nga mundësitë më të mira për ta rishikuar të gjithë sistemin shoqëror dhe marrëdhëniet e përgjithshme ndërkombëtare. A munden ato edhe më tej të mbesin të njëjtat? Me gjasë jo, kështu që tani është koha për t’i ripërcaktuar gradualisht.

Burimi: Respublica