Çmim tregu apo çmim i drejtë për ta luftuar COVID-19?

Shteti ose tregu i lirë – i cili është autoriteti kryesor që përcakton se cili çmim është – “i përshtatshëm” – nëse varet nga ai – shëndeti i qytetarëve?

Ndërhyrja e shtetit ose tregu i pavarur

Shteti modern, zakonisht i përcaktuar nga integriteti territorial dhe fuqia për të siguruar ligjin dhe rendin, është i përfshirë në një spektër shumë të gjerë të aktiviteteve shoqërore. Roli i shtetit është në transformimin e vazhdueshëm, ndërsa politikat dhe iniciativat e ndryshme sigurohen përmes një morie marrëveshjesh të lidhura me të ashtuquajturat – sektori “publik” dhe “privat”. Qëllimi i këtyre strategjive është të zvogëlojnë, racionalizojnë rolin e shtetit, dhe kështu gradualisht të kapërcejnë problemet endemike të burokracisë, pra të përmirësojnë efikasitetin e shërbimeve për qytetarët. Marrëveshjet e përmendura sigurisht supozojnë pasoja juridike, veçanërisht sepse ato janë lidhur midis Qeverisë dhe ofruesit të shërbimit, por pikërisht prej këtu zvogëlohet mbrojtja e qytetarit dhe përgjegjësia e publikut, e cila, nga ana tjetër, transferohet me kusht – nga Qeveria në atë të ofruesit privat të shërbimit të kushtëzuar.

Në këtë raport, pyetja kryesore është – si të sigurohet mbrojtje për qytetarët, d.m.th, si të sigurohet mbrojtje e përshtatshme dhe shërbim cilësor me një çmim të volitshëm, nëse shkelen të drejtat e tyre? Kjo çështje përsëri aktualizohet kur shfaqen problemet e faturave shumë të larta të energjisë elektrike, rrugët e pa pastruara, paaftësia për të dalë transparent me operatorët e telefonit dhe ngjashëm. Për momentin, logjikisht pyetja ngrihet në temën aktuale të çmimeve të tepruara që paguajnë qytetarët e Maqedonisë për testet PCR COVID-19, të kryera në laboratorët privat në shtetin tonë.

Në një situatë krize tektonike sociale dhe shëndetësore, me potencial për ta shkatërruar mirëqenien tashmë të brishtë të qytetarëve të Maqedonisë, në rastin konkret, argumentet e ofruesve të kujdesit shëndetësor privat dhe zyrtarëve përkatës qeveritarë janë se – laboratorët privatë janë të pavarur dhe jashtë kompetencave të qeverisë. Më konkretisht, përgjigjja është se – Qeveria në këtë situatë nuk mund të ndërhyjë dhe të përcaktojë një çmim të vetëm të pranueshëm për testet, si një nga masat e mundshme për të ndihmuar në frenimin e epidemisë galopante. Por a është vërtet kështu? A janë operatorët privatë plotësisht të pavarur dhe a nuk ka shteti një sërë masash potenciale, d.m.th, a nuk ka me të vërtetë Qeveria kompetencat për të përcaktuar korniza konstruktive të arsyeshme për situatën e re?

Përgjigja qëndron pikërisht në kontekstin e përgjegjësisë, në nivelet operacionale të përgjegjësisë së institucioneve qeveritare, veçanërisht nëse marrim parasysh atë në rastin tonë vdekshmëria e lidhur me COVID-19 është shumë mbi mesataren e Evropës. Thirrja publike nga kriza aktuale tregon thjesht një situatë të jashtëzakonshme në të cilën ndërhyrja e shtetit nuk do të jetë e paligjshme, por përkundrazi, nëse respektohen parimet e transparencës dhe llogaridhënies, ndërhyrja jo vetëm që do të ishte e ligjshme, por në aspektin e prioritetit – mbrojtja e shëndetit të qytetarëve. – do të ishte plotësisht e drejtë.

Fuqia e kufizuar mbrojtëse e shtetit?

Në përputhje me parimet e menaxhimit të ri publik, klienti qytetar ka të drejtë të presë jo vetëm përmirësimin e nivelit të shërbimeve nga ofruesit, por edhe korrigjimin e tyre nëse niveli i dhënë i shërbimit zvogëlohet, d.m.th, nëse kryhet nën standardin e pritur dhe të vendosur. Së këndejmi, qytetarët kanë të drejtë në llogaridhënie, si dhe mundësinë e përdorimit të mjeteve juridike kur përballen me abuzim të pushtetit publik. Kjo vlen jo vetëm për administratën publike, por edhe për kompanitë private ose agjencitë që ushtrojnë autorizime publike, veçanërisht në kryerjen e detyrave të tyre. Roli i institucioneve shtetërore është të sigurojnë mbikëqyrje të organeve publike dhe organizatave private përgjegjëse për ofrimin e shërbimeve në nivelet kombëtare dhe lokale.

Burimi: mia.mk

Vetëm për shkak të punës konkurruese të tregut, laboratorët privat nuk mund të trajtohen si absolutisht të pavarur, sepse aktiviteti i tyre është i paracaktuar me standarde ligjore të përcaktuara nga Ministria e Shëndetësisë, të cilat përcaktojnë detajet në lidhje me pritjet për mënyrën e tyre të punës dhe natyrisht – shërbimin efikas të ofruar nga stafi i trajnuar dhe kompetent. Ne anën tjetër, Komisioni për sëmundjet infektive ka përcaktuar kushtet dhe standardet për akreditimin e laboratorëve që do të kryejnë testet COVID. Me fjalë të tjera, në ato kushte, është diskutabil arsyetimi me tezën për të ashtuquajturën – “pavarësi e plotë” e institucioneve private të kujdesit shëndetësor.

Sidoqoftë, shembujt nga praktika mohojnë drejtpërdrejtë fuqinë mbrojtëse të shtetit, si një nga elementët themelorë në fushën e detyrave të tij strategjike, në këtë rast, shëndetësore-sociale: Çmimi i testit COVID, edhe përpos mprehtësisë së kushteve të jashtëzakonshme shoqërore, mbeti i parregulluar, kështu që sipas logjikës së tregut të kërkesës disa herë tejkalon çmimin e blerjes (d.m.th, nëse kostoja e një kompleti testesh bazë është rreth 10 euro, tani laboratorët privatë kërkojnë të paktën pesë herë më shumë për kryerjen e tij). Bazuar në përvojat e të ashtuquajturave “vala e parë e pandemisë”, dhe në kontekstin socio-politik të lartpërmendur, në zhvillim, shumica e vendeve evropiane ose ulën koston e testimit ose, testet u bënë të disponueshme falas, u prezantuan të ashtuquajtura “Pako familjare”, etj., Dhe vetëm në vendin tonë çmimi i testimit mbeti i lënë në rrjedhat e tregut, tepër i lartë dhe pa ndonjë njoftim për korrigjimin e tij.

Interesi privat – përgjegjësia publike

Në një krizë sociale që prek drejtpërdrejt të gjithë popullsinë – pa përjashtim, premisa themelore është që kompanitë private, veçanërisht në fushën e kujdesit shëndetësor, duhet të demonstrojnë përgjegjësi më të madhe publike, ose, me fjalë të tjera – të tregojnë solidaritet, por duke pasur parasysh që shembuj të tillë janë pothuajse inekzistentë, atëherë shteti duhet të jetë pa dyshim i gatshëm të ndërhyjë. Ilustrues është shembulli i Republikës së Kroacisë, Fondi Shëndetësor i të cilit vendosi një çmim fillestar, të unifikuar nga shteti, për kryerjen e testeve PCR për të siguruar, dhe më pas përfundoi menjëherë një marrëveshje me laboratorët privatë që ishin të pajisur dhe ekipuar si duhet për të kryer procedurën sipas kushteve të dakorduara.

Në të njëjtën kohë, Qeveria Kroate monitoron vazhdimisht treguesit e situatës epidemiologjike, dhe në përputhje me të gjitha ato, gradualisht uli çmimin e parë të dakorduar, duke iu përgjigjur vërejtjeve konstruktive të publikut profesional dhe të gjerë, duke harmonizuar politikën e saj shëndetësore me atë të adaptimit të nevojshëm të akteve nënligjore që rregullojnë fushën konkrete.

Vënë në krahasim, nëse paga mesatare në RMV është 27535 denarë, dhe laboratorët privatë kërkojnë (të përcaktaura nga tregu) 4000 denarë për një test PCR, atëherë testimi i një familjeje prej katër anëtarësh do të kushtonte 16000 denarë, d.m.th, më shumë se gjysma e pagës mesatare maqedonase. Nga ana tjetër, çmimi i lartë indirekt nënkupton një rrezik në rritje të përhapjes së pandemisë, dhe si rrjedhojë një mbingarkesë plotësisht të pritur të sektorit të shëndetit publik dhe paaftësinë për t’iu përgjigjur në mënyrë adekuate ose sfidave reale ose ortekut të kritikës publike.

Drejt ekuilibrit

Është e qartë se kriza shoqërore e shkaktuar nga COVID-19 ka pasoja dramatike për ekonominë dhe shëndetin e popullsisë, kështu që nuk do të ishte aspak e pazakontë ose e papritur që shteti të ndërhynte me vendosmëri, siç bën kur ndërhyn në përcaktimin pagës minimale të garantuar. Pyetja thelbësore në këtë rast është – çfarë mbron shteti? Cila është “e mira e përbashkët” që duhet të vendoset mbi parimet e tregut? Duke qenë se nuk ka asnjë korrelacion midis kostos së blerjes së testeve PCR dhe çmimit aktual të tyre, qoftë edhe të dyfishohej për shërbimin e ofruar, nocioni -“e mira e përbashkët” atë që duhet të mbrojë është – jeta e njeriut. Në rastin e Maqedonisë, kostoja e testeve PCR nuk pasqyron aspak një ekuilibër midis fuqive të ofruesit dhe marrësit të shërbimit shëndetësor.

Me fjalë të tjera, në rrethana të jashtëzakonshme shoqërore – kur vihet në provë ditore aftësia profesionale, teknike dhe akomoduese e spitaleve, kur institucionet ekzistuese shëndetësore domosdoshmërish ri-përshtaten, dhe kur angazhohen burimet e ushtrisë dhe policisë që të ndihmojnë në vendosjen e ambienteve sanitare të improvizuara në oborrin e spitaleve shtetërore, është mjaft e qartë se vetëm parimet e ekonomisë së tregut nuk mund të zbatohen më, d.m.th, sektori privat i shëndetësisë nuk mund t’i lihet eksluzivisht vetë rregullimit, por është e nevojshme ndërhyrja e shtetit.

Kryesisht, qeveritë ushtrojnë kontrolle të çmimeve për të siguruar disponueshmërinë e produkteve dhe shërbimeve të caktuara ose për ta parandaluar krijimin e monopoleve. Kujdesi i përbashkët shëndetësor publik është edhe pjesë e “kompetencave të përbashkëta” midis Bashkimit Evropian dhe vendet e tij anëtare, d.m.th – Shtetet anëtare të BE-së mund të ushtrojnë kompetencat e tyre në mënyrë të pavarur vetëm nëse BE nuk e përdor atë kompetencë, e cila pasqyrohet në një seri masash me të cilat BE mund të zbatojë harmonizimin, stimulimin e masave të kujdesit shëndetësor dhe të inkurajojë bashkëpunim të zgjeruar midis shteteve anëtare. Sidoqoftë, traktatet e BE-së përcaktojnë që Shtetet Anëtare të mbeten përgjegjëse për politikat e tyre shëndetësore dhe për kujdesin mjekësor, përfshirë menaxhimin e shërbimeve shëndetësore dhe alokimin e burimeve të përshtatshme për to.

Nëse në kohë krize shteti përcakton kompetencat për të ndërhyrë në mënyrë që të kufizojë në masë të madhe të drejtat e njeriut të garantuara me kushtetutë, d.m.th, të miratojë rregullore dhe masa që rrënojnë ekonominë e tregut, të tilla si – kufizimi dhe paaftësimi indirekt i veprimtarisë së operatorëve turistik dhe objektet hotelierike, atëherë nuk ka asnjë arsyetim racional pse shteti nuk duhet të vendosë çmime jo vetëm për testimin e COVID, por edhe për të gjitha shërbimet e tjera të qëndrueshme shëndetësore. Kështu, duke ndërhyrë në rregullimin e të drejtave dhe detyrimeve të institucioneve të kujdesit shëndetësor, personave juridikë dhe individëve, si dhe me një mbikëqyrje të intensifikuar të vazhdueshme mbi zbatimin e atyre masave, dhe me qëllimin kryesor – mbrojtjen e popullatës, shteti me të vërtetë do të tregonte fuqi për reagimin e duhur ndaj pandemisë. Çdo gjë tjetër është thjesht një maskë.

Burimi: Respublica