RMV, anëtarësia në Bashkimin Evropian: Negociata pa negociata

Analizë speciale për Portalb.mk nga Malinka Ristevska Jordanova, Instituti për Politika Evropiane.

Ndërsa i gjithë publiku i Maqedonisë është i ngazëllyer për fillimin e shumëpritur dhe gjithnjë e më të sigurt të negociatave për anëtarësim në BE, një nga pyetjet më të shpeshta është se sa do të zgjasin negociatat. Askush nuk mund ta parashikojë këtë për momentin. Sidoqoftë, vlen të kujtohet se çfarë përfaqësojnë në të vërtetë negociatat e anëtarësimit në BE dhe nga varet kohëzgjatja e tyre.

Ligji kryesor i Bashkimit nuk përmend fjalën negociata. Një nen ka të bëjë me kushtet dhe procedurat për anëtarësim (neni 49 i Marrëveshjes për Bashkimin Evropian). Kushtet duken të thjeshta – vendi që kërkon anëtarësimin duhet të jetë një vend evropian dhe të respektojë vlerat demokratike të Bashkimit. Për procedurën theksohet vetëm që kushtet për aderim dhe rregullimet e Marrëveshjeve mbi të cilat është themeluar Bashkimi do të dakordohen midis shteteve anëtare dhe vendit aplikues, i cili duhet të ratifikohet nga të gjitha shtetet anëtare. Fraza “do të dakordohen” në të vërtetë e përmban të gjithë procesin e negociatave midis Unionit dhe vendit aplikues.

Kur themi “negociata” zakonisht nënkuptojmë një proces në të cilin dy palë bien dakord për të arritur një qëllim të përbashkët – një marrëveshje. Sidoqoftë, në rastin e pranimit në BE, nga njëra anë kemi vendin që dëshiron anëtarësimin, dhe nga ana tjetër – të gjithë anëtarët e BE-së, të përfaqësuar përmes institucioneve të BE-së. Zakonisht, në negociata supozojmë se kemi dy palë të barabarta. Ky nuk ka qenë kurrë rasti në negociatat e anëtarësimit në BE, edhe kur bëhet fjalë për aplikues të fuqishëm ose grupe të aplikuesve. Prandaj, është një proces në të cilin njëra palë – BE është në një pozitë më të fortë. Është “klubi” në të cilin aplikuesi dëshiron të anëtarësohet dhe pala e cili në fakt i vendos kushtet për anëtarësim.

Vendimi, në fund të fundit, është politik – të gjitha vendet anëtare duhet të bien dakord se duan të pranojnë anëtarin e ri. Në fakt, ne këtë e kemi ndjer më së miri në lëkurën tonë shumë kohë para vendimit për të filluar negociatat. Nga ana tjetër, niveli i përmbushjes së kushteve objektive për anëtarësim ndikon ndjeshëm në besueshmërinë e një vendi për t’u bërë anëtar.

Qasja dhe fleksibiliteti i BE-së në negociata kryesisht varet nga fakti nëse aplikuesi e rinj janë demokraci të zhvilluara dhe nëse hyrja e tyre do të ketë ndikim pozitiv ose negativ në Buxhetin e BE (ose fjalorin e BE: nëse ata do të jenë neto kontribuues ose neto marrës të Buxheti).

Le të marrim shembullin e grupit të vendeve të EFTA – Suedinë, Austrinë dhe Finlandën, si demokraci të zhvilluara dhe vende të zhvilluara ekonomikisht. Ata u bënë anëtarë në 1995, pas vetëm një viti negociatash (të cilat filluan në Mars 1993), dhe për më pak se një vit procesi i ratifikimit përfundoi. Edhe Norvegjia, e cila ishte pjesë e kësaj “pakete” në një referendum, vendosi të mos bashkohej, pavarësisht nga pëlqimi i BE-së. Islanda, ndërkohë, e cila filloi negociatat në 2010, një vit pas aplikimit për anëtarësim, tërhoqi kandidaturën e saj gjatë negociatave dhe BE me siguri do të mirëpriste kthimin e tyre në tryezën e negociatave.

Përkundër këtyre shembujve, negociatat me vendet që nuk kanë një traditë të demokracisë parlamentare janë dukshëm më të gjata. Nga fillimi i negociatave për aderim, kanë kaluar katër deri në shtatë vjet për vendet e Grupit Lindor dhe tetë vjet për Kroacinë, e cila arriti të ndahej nga grupi i Ballkanit Perëndimor. Mali i Zi dhe Serbia janë duke negociuar tashmë tetë përkatësisht shtatë vjet dhe nuk janë as në gjysmën e negociatave. Nëse merret parasysh koha nga aplikimi për anëtarësim deri në anëtarësim, periudha është shumë më e gjatë.

Dallimi është politika e kushtëzimit që BE ka aplikuar në vendet e Zgjerimit Lindor dhe tani po bëhet edhe më e ndërlikuar për Ballkanin Perëndimor. Prandaj, negociatat për vendet nga rajoni ynë janë gjithnjë e më shumë një proces në të cilin përcaktohet si vend që kërkon anëtarësimin do t’i plotësojë ato, dhe nëse i ka përmbushur kushtet për anëtarësim. Ose, përkthyer në fjalorin e zakonshëm – nëse dhe si do të zbatohen reformat e nevojshme për anëtarësim në BE.

Në fund të fundit, suksesi dhe koha e negociatave do të varet nga efektiviteti i politikës së kushtëzimit, nga njëra anë, dhe kapaciteti thithës i BE-së, nga ana tjetër.