PESËLIRËSHI

Ditë e freskët pranvere. Ai çasti kur nata fillon t’ia lëshojë pushtetin ditës. Në mes të oborrit një turrë e madhe me dru. Prapa turrës së druve duket gjysma e dritares së shtëpisë së Malës. Një llambë a fener bën dritë brenda në dhomë. Dija tutet prej errësirës. Prandaj ajo digjet vazhdimisht. Mala, një burrë nja gjashtëdhjetë vjeç është zgjuar me të shoqen. Dija, e shoqja e tij dëgjon një kërcimë jashtë. Do ta ketë thyer era ndonjë degë në kopsht. E zgjat kokën në dritare, shikon kah mani që është në kopshtin e vogël, po nuk sheh gjë për t’u shqetësuar. M’u bë se kërciti diçka, por jo, s’paska gjë! thotë Dija. Prit, prit! thotë Mala. Prit se jetojmë në një kohë të pakohë. Jemi në pranverën e vitit trembëdhjetë, moj grua. Ky është vit i mbrapshtë, vit i mallkuar. Duhet të kemi kujdes. Mund të jenë komitaxhinjtë. Çka lypin ata në shtëpinë tonë. Jemi dy pleq që askujt s’i kemi bërë keq. E moj grua, a s’e sheh se çfarë kanë bërë. I kanë djegur të gjitha fshatrat tona. Ata janë si djalli veprojnë natën! Ata janë djalli vetë! ia kthen Mala dhe vetë  me kujdes i afrohet dritares. Fike dritën! Dije, se s’i dihet. Ajo e fik.  A dyshon se ata janë?! pyet e frikësuar Dija. Mund të jenë, kur s’i pret fare. Ishalla jo! thotë Dija. Ajo i thyen gishtat nga sikleti dhe don t’i afrohet dritares. Mala nuk e lë. Rri këtu! Prapa meje. Pastaj shton Mala: shyqyr që dy djemtë tonë shkuan. Sigurisht do të jenë tash në Stamboll. Dijes i dridhet zemra, kur Mala i përmend djemtë.

Drita e agimit tashmë i ka shpërlarë kurorat e pemëve në kopsht dhe turrën e druve në obor. Çdo gjë duket. Mala dy sy i ka bërë katër. Dhe, papritur duket një kokë me shajkaçë prapa turrës së druve. Ata qenkan, moj Dije! e njofton Mala me të pëshpëritur të shoqen që e ka pas shpine! E çka kemi bërë ne të shkretët? Mezi e sigurojmë bukën e gojës! thotë Dija. Ata nuk çajnë kokë a ke bërë apo s’ke bërë gjë. Ata kanë ardhur të na vrasin e të na shfarosin! Shko ngadalë në një  qosh e mos lëviz, se ata mund të qëllojnë! thotë Mala. Ajo e shkreta kërruset dhe ngadalë i afrohet krevatit të drunjtë, të cilin e ka bërë Mala, sa të mos flenë në qilim, përfundi të cilit e kanë mbushur dhomën me kashtë, për ta izoluar nga patosi prej bote. Malës i shkon mendja te pesëlirëshi, të cilin Dija e ka trashëguar prej nënës së Malës. Dije, i thotë Mala, fshihe pesëlirëshin! Pse? pyet Dija e pasherr. Sepse, ia kthen Mala, atyre s’u dihet, ta marrin. A edhe këtë mund ta bëjnë, a? Komitaxhinjtë kanë dalë për zullume. Dija e var në qafë këtë kujtim të shtrenjtë nga vjehrra, që ka vdekur fill pasi i kishin vrarë të shoqin çetnikët. Pastaj e fsheh nën këmishë. Pastaj një britmë e tmerrshme e njërit nga pandurët e Oznës. Jep urdhër: Rrethojeni shtëpinë! Dalin si miza dheu pandurët, me kallashë e me pushkët, gatitu, me grykat e drejtuara kah dritarja. Mala i shikon. Duhet të jenë pesëdhjetë veta të armatosur. Qenka mbledhur një hordhi e tërë, moj grua! Dija e shkretë e ulur në cep të krevatit, hedh jorganin mbi kokë e dridhet. Asaj s’i del fjala goje. Nuk ka zë. Goja i i është tharë. Pastaj bie një heshtje varri. Pastaj përsëri ajo bërtima e tmerrshme në një gjuhë sllave, të cilën Mala e e dëgjon emrin e tij që vjen nga kjo bërtimë, e di se gjuha është sllave, por s’e kupton. I di krejt nja tetë-nëntë fjalë. Në katundin e Malës prej se është kurdisur kjo botë ai ka jetuar me gjuhën shqipe. A thua çfarë po kërkon ky? mendon Mala. Shpejt pastaj t’ia jep një zë tjetër i gërvishtur, tash në gjuhën shqipe: Dorëzohu, o Malë Shkambi se je i rrethuar! Zëret e lëvizjeve të pandurëve dëgjohen shumë qartë nga dritarja e vjetër, e paizoluar kur zënë pozita gjatë rrethimit të shtëpisë. Dhe, o Malë Shkambi, hidhe muazerin prej dritareje! vjen urdhri tjetër. Mala e shikon të shoqen. Ajo dridhet e ukur në një kënd të dhomës, me jorganin mbi kokë. Kur e shikon Mala i duket se një tërmet po ndodh vetëm aty ku është ulur Dija. I vjen keq prej saj, mirëpo krenaria nuk e lejon që ta hedhë muazerin. Burri një herë vdes. Edhe një herë dëgjohet bërtima e ati zërit të gërvishtur në gjuhën shqipe. A po dorëzohesh o Malë Shkambi a ta ngritëm në ajër shtëpinë? Dije, i thotë Mala, çohu Dije dhe mos u tut! Muazerin varur në supin e djathtë e Dijen në anën e majtë del nga dhoma, zbret shkallëve i përcjellë nga armët e çetës së pandurëve. Dorëzoje armën Malë Shkambi! Ja ku më keni mua, çfarë po ju duhet arma ime. Mala s’e jep armën. Korinë s’e bán dot. Fytyra është fytyrë. Ai komandanti i flet në vesh Zërit të Gërvishtur. Pastaj shtatë pandurë i rrethojnë Malën dhe Dijen. Ia marrin muazerin Malës. Pastaj i lidhin për trungun e manit që të dytë. Ku e ke fshehur duhanin? pyet Zëri Gërvishtur? Nuk e pi duhanin e s’e mbaj në shtëpi. Pastaj pandurët dhe e shpërndajnë tërë turrën e druve nëpër oborr. E kërkojnë duhanin. Nuk e gjejnë. Pastaj me bajoneta i shpojnë muret e shtëpisë së bërë me plitharë. Përsëri s’gjejnë duhan. Zgjidheni Malën dhe lidheni me kalin e çezës që pret jashtë. Pandurët e kryejnë detyrën. E zgjidhin Malën nga trungu u manit dhe e lidhin për kalin  e zënë në çezë në rrugë pranë derës së madhe që rri hapur. Lëshojeni gruan! thotë komandanti. Shkon njëri nga pandurët ta lëshojë, por ndalet. A t’ia heq flamën me thikë, ta kursej një plumb e pyet komandantin. I përgjigjet Zëri i Gërvishtur: Lere le të heqë të zitë e ullirit, thotë, dhe ia shan Dijes nënën shqiptare. Duke e tgjidhur panduari ia sheh në qafë zixhirin. Ia zgjidh edhe perin ku varej pesëlirëshi. E fut pesëlirëshin në xhep dhe e lë gruan aty. Dijes i vjen të këlthasë. Nuk mundet. Vetëm lotët i rrjedhin rrëke faqeve. Ajo nuk di kah t’ia mbajë. Parasysh i shfaqet një mjegull. Nga thellësia e shpirtit mundohet të kërkojë ndihmë. Ta thërrasë Malën e saj. Nuk mundet. S’ka zë. As këmbët s’i lëvizin. Marsh! i bërtet komabndanti. Ajo s’e kupton. Thyej qafën, moj budallaqe! “përkthen” Zëri i Gërvishtur. Ajo e shkreta qëndron e palëvizshme, në pushtetin e tmerrit. Pastaj komandanti i jep urdhër çetës të lagohen. Dalin dhe komandanti hyp në çezë. Yjaaa! I bërtet kalit dhe i bie me kërbaç. Pastaj i bie edhe Malës së lidhur me kalin.

Ndërkohë një grua e fqinjve të parë, Dilja, që kishte parë gjithçka nga mashna e saj nga e cila e ka si në shuplakë  tërë pamjen e oborrit e të kopshtit të Malës vrapon dhe e merr për krahu Dijen. E çon në dhomë. E ul Dijen në krevat. Ma morën Malën, ma morën pesëlirëshin! Po Mala do të vijë edhe pak! Përsërit Dija. Do të vijnë edhe djemtë e mi me Malën.

Dhe sa jetoi vetëm këto fjalë i përsëriste: ma morën Malën, ma morën pesëlirëshin. Po Mala

Do të vijë edhe pak. Do të vijnë edhe djemtë e mi me Malën.

Kalojnë vite e vite dhe për bukën e Dijes kujdeset fshati. Derisa vjen vdeka. Po edhe pasi e varrosin Dijen, këto fjalë dëgjohen në kopshtin e saj dhe në shtëpinë e braktisur. Ka mbetur hija e këtyre fjalëve që vjen si jehonë!

Për Malën s’e mori vesh se ku mbaroi, ku e vranë a ku e prenë, ndërsa kokat e djemve i kishin parë ngulur në hunj në parmakët e urës së qytetit tonë të mbuluar me zi.

Shkrimi është shkruar enkas për Portalb.mk. Të drejtat e publikimit i kanë vetëm ©Portalb.mk dhe autori, sipas marrëveshjes mes tyre.