Virusi korona ka zbuluar primitivitetin dhe egoizmin ndaj më të afërmve
Me fillimin e pandemisë së shkaktuar nga koronavirusi (Covid 19), një nga angazhimet strategjike të shtetit për t’u marrë me krizën ishte sigurimi i kujdesit për shëndetin mendor të popullatës. Për këtë qëllim, në Klinikën e Psikiatrisë u hapën linja telefonike për mbështetje psikologjike të qytetarëve. Drejtori i klinikës, Stojan Bajraktarov, në një intervistë për “ResPublica” sqaron se njerëzit tanë nuk janë mësuar me izolimin, por janë mësuar me afërsinë dhe se është normale që mënyra e re e jetës të jetë e vështirë për ta. Ai thekson se grupe të caktuara kanë një mekanizëm mbrojtës primitiv, pra mohimin e virusit. Ata nuk respektojnë masat paraprake pa menduar se janë egoistë ndaj të dashurve të tyre. Sipas tij, bëhet fjalë për një pakicë dhe shumica e qytetarëve janë kritikë ndaj sjelljes së tyre, e cila ngjall shpresë për shëndetin kolektiv mendor.
Si reflektuan izolimi dhe masat karantinë, pra distanca sociale midis njerëzve në gjendjen e jashtëzakonshme, në krahasim me distancën fizike që ne tashmë duhet të praktikojmë?
– Çdo krizë sociale, përfshirë atë të tanishmen që lidhet me pandeminë e shkaktuar nga koronavirusi, ka pasoja negative në shëndetin mendor në një nivel individual dhe kolektiv. Reagimet dhe përballimi psikologjik me kriza të ngjashme janë përshkruar edhe në literaturë edhe gjatë gjithë historisë, si për shembull në “Iliada”, rrethimi i Trojës, pandemitë e murtajës ose krizat globale ekonomike. Përmes këtyre shembujve ne mund të mësojmë mësimet historike, të parashikojmë se çfarë mund të presim dhe të përgatitemi për një krizë të mundshme të shëndetit tonë mendor. Gjatë karantinës, Shekspiri shkroi “Mbreti Lir”, Njutoni zhvilloi teorinë e gravitetit, Munçi dhe Bokaçio ishin shumë produktivë.
Vështirë se dikush mbeti i paprekur nga kjo krizë, duke pasur parasysh që të gjithë duhej të bënim ndryshime në sjellje. Ne kemi ndryshuar mënyrën se si sillemi dhe funksionojmë çdo ditë, dhe presim që ai stil të zgjasë të paktën edhe disa vite të tjera. Sigurisht, ka shembuj kur për shkak të karakteristikave personale dhe stresuese tek individët, kapacitetet e tyre individuale për një përgjigje të përshtatshme ndaj krizës janë të kufizuara. Ata individë kanë nevojë për ndihmë. Shëndeti mendor kolektiv ndikohet nga disa faktorë të rëndësishëm. Këto janë fryma jonë mesdhetare, temperamenti ynë i predispozuar gjenetikisht, shprehitë për shoqërizim të ngushtë në rendin tonë mikro, vlerat tona tradicionale, marrëdhëniet e ngushta familjare, si dhe shprehitë për ndërtimin e marrëdhënieve të ngushta në vendin e punës, jetën e lagjes apo interesat për aktivitete të ndryshme shoqërore ose kulturore.
Çfarë informacioni merrni nga linjat e hapura të mbështetjes psikologjike të Klinikës Psikiatrike? Për çfarë flasin më shumë qytetarët?
– Në periudhën fillestare pas fillimit të krizës, njerëzit nuk mund të pranojnë ose të përshtaten me masat paraprake shëndetësore dhe ka pasur një rritje të problemeve, kryesisht emocionale dhe të sjelljes. Një mik, i cili është një person shumë pozitiv dhe i shoqërueshëm, pas dy javësh izolim tha se e ndërroi mendjen për termin “shëndet mendor”, duke shtuar se tani e tutje ai do ta respektojë atë edhe pse më parë mendonte se ishte thjesht një frazë (floskulë).
Reagimet e qytetarëve priteshin, duke pasur parasysh që ne jemi një popull miqësor, të cilët jemi mjaft nga ana sociale shumë aktivë, me shprehitë për ndërtimin e marrëdhënieve të ngushta ndërpersonale. Prandaj, masat ishin shumë të vështira për grupe të caktuara të qytetarëve. Kjo ishte arsyeja për të kufizuar aftësinë e sistemit të kujdesit shëndetësor për t’u marrë me krizën.
Në përgjithësi, ne si komb nuk e kemi zakon të izolohemi, por jemi mësuar të empatizojmë dhe të ndihmojmë të dashurit tanë. Si komb, ne jemi temperamentë me sjellje ekstroverte. Kemi një traditë të kontakteve të ngushta, duam të përqafohemi, të puthemi, të kemi kontakt fizik dhe tani na mungon kjo afërsi. Por me kalimin e kohës, mësojmë se mund të ristrukturohemi. Ne i përshtatemi krizës dhe mënyrave të reja të shoqërimit dhe sjelljes së përditshme.
Pasqyra epidemiologjike sot është pasqyrim i sjelljes aktuale të popullatës në Maqedoni në realitetin e ri. Në çfarë gjendje është shëndeti mendor i kombit?
– Ne jetojmë në një kohë me shumë rreziqe dhe sfida për shëndetin tonë mendor, të cilat janë të pranishme për një kohë të gjatë dhe ato janë intensifikuar vetëm me pandeminë. Situata epidemiologjike është gjithashtu rezultat i aktivizimit të një mekanizmi mbrojtës primitiv në kolektivë të caktuar. Ky është mohimi, domethënë, “nëse unë kam mendimin se nuk ka virus të koronës, atëherë nuk kam pse të frikësohem”. Është një qëndrim egoist, sepse nëse nuk i zbatoni vetë masat, rrezikoni tjetrin. Nuk mendohet se më shpesh ata janë më të afërmit.
Kjo sjellje e papërgjegjshme lidhet me krizën e shëndetit shpirtëror kombëtar, vlerave shoqërore, moralit, të cilat duket se janë në një fazë të transformimit për një kohë të gjatë. Nëse e lidhim këtë me shëndetin mendor kombëtar, do të konkludonim se egoizmi i njerëzve që nuk respektojnë masat dhe nuk pranojnë përgjegjësinë e tyre për shëndetin kolektiv, mbizotëron mbi një ndjenjë të përgjegjësisë kolektive dhe mbi të gjitha korrelacionet pozitive, siç janë njerëzimi, empatia, altruizmi. …Por unë mendoj se ata janë një pakicë. Shumica e qytetarëve kanë një qëndrim kritik dhe kanë aftësi të zhvilluara për depërtim në sjelljen e tyre, gjë që ngjall shpresë se mund të kemi një qëndrim të kujdeshëm optimist ndaj prosperitetit të shëndetit tonë mendor në një nivel kolektiv.
Sa do të na ndryshojë pandemia si njerëz? A ka lidhje sjellja e kombit me disa nga tendencat e botës?
– Me kolegët tanë në disa vende evropiane, ne po diskutojmë se shëndeti mendor në nivelin kolektiv ka karakteristika të përbashkëta ndërkombëtare. Në periudhën fillestare, mbizotëroi instinkti për mbijetesë. Është njësoj sikur të kemi kthyer të gjitha aftësitë tona psikologjike për t’u marrë me rreziqet për shëndetin tonë. U aktivizua nxitja kolektive për të mbijetuar dhe mbrojtur kundër këtij rreziku ekzistencial. Numri i personave me sëmundje mendore që kërkojnë ndihmë nga shërbimet e shëndetit mendor ka rënë ndjeshëm në dy muajt e parë të pandemisë, por është rritur ndjeshëm gjatë muajve të fundit. Gjatë kësaj periudhe, shumë njerëz kërkojnë këshilla në linjat e mbështetjes psikologjike, gjë që tregon një trend pozitiv në drejtim të përmirësimit të njohurive dhe qëndrimit të publikut për shëndetin mendor ose gatishmërinë për të zgjidhur problemet psikologjike me një profesionist. Kjo tregon se stigma e çrregullimeve mendore është ulur, e cila sigurisht që do të rezultojë në shëndet të përmirësuar mendor, dhe është në përputhje me tendencat, veçanërisht në vendet e zhvilluara.
Është e qartë se ne kemi ndryshuar në të gjitha aspektet e funksionimit tonë, fokusi i të jetuarit është duke u ripërcaktuar. Është aktuale të punohet në rishqyrtimin individual dhe të riformulohen përparësitë. Ne ndoshta vlerësojmë më shumë gjërat që janë në rrezik të humbjes, siç është vetë shëndeti ynë. Shumë njerëz që unë i njoh sikur kjo krizë i ka kthyer në vlerat e harruara të familjes. Është rritur interesimi i gatimit, kopshtarisë, shëtitjeve familjare në natyrë…
Kjo krizë padyshim ka vërtetuar edhe një herë se njeriu është një qenie shumë e adaptueshme dhe se i gjithë sistemi shoqëror po shndërrohet me shpejtësi nën ndikimin e një kërcënimi të përgjithshëm.
Cilat vlera kanë rënë dhe çfarë prej nesh ka dalë në dritë?
– Kam një ndjenjë që pandemia ka përshpejtuar katarzën e krizës së shëndetit mendor, por shpresoj që do të rezultojë në një periudhë të një transformimi pozitiv dhe të zhvillimit të një fryme dhe mendimi kolektiv pozitiv, humanist, intelektual. Jo vetëm në këtë periudhë të pandemisë, por edhe gjatë gjithë periudhës së një tranzicioni të gjatë ka përpjekje për të mbizotëruar forca mbi arsyen. Ajo provokon me dashje zgjimin e një instinkti agresiv në një popullatë të caktuar, e cila, duke mos ditur të ballafaqohet me sfidën e intolerancës së individualitetit të vet, hyn në rolin e Faustit dhe i shet shpirtin e tij të ashtuquajturit sundimtar.
Gustav le Bon shkruan se autoritarizmi tërheq individë të tillë në turmë dhe mendimet, idetë dhe besimet e tyre, të cilat u sugjerohen atyre, pranohen ose refuzohen në tërësinë e tyre, pa marrë parasysh kritikën. Ky është thelbi i nacionalizmit dhe nazizmit dhe i të gjithë autoritarizmit që është i pranishëm në shumë vende, ose paraqesin lëvizje domethënëse në demokracitë e njohura. Kjo ëdhtë historia e Palpatinës dhe Perandorisë në “Luftën e yjeve”, ose e Sauronës dhe Orkave në “Zoti i Unazave”. Edhe në periudha të tilla, të njëjtët faustianë besojnë verbërisht në “pushtet/tek sundimtari” dhe e perceptojnë mirësinë dhe njerëzimin më shumë si një dobësi sesa si një imperativ shoqëror. Ana e mirë e tregimit është se në histori, romane dhe filma, e mira gjithmonë fiton. Le të shpresojmë se do të kemi fat që kjo krizë e shëndetit mendor të ketë një zgjidhje të ngjashme, që pas kësaj periudhe reduktimi masiv, do të pasojë pastrimi ynë sociologjik dhe moral.
Rrjetet sociale janë bërë vendi i vetëm për kontakte sociale. Çfarë zbuluat prej tyre? Çfarë roli luanin ato?
– Rrjetet sociale, megjithë suksesin e tyre të madh, mbartin statusin e një simboli të anës shkatërruese të zhvillimit modern teknologjik. Sidoqoftë, gjatë kësaj periudhe, ato luajtën një rol jashtëzakonisht pozitiv në mirëmbajtjen e marrëdhënieve shoqërore, të cilat ishin dhe ende janë në rrezik të lartë për shkak të masave parandaluese. Gjatë periudhës së karantinës, rrjetet sociale luajtën një rol kryesor në trajtimin psikologjik të izolimit social, vetmisë dhe mungesës së kontakteve, veçanërisht në mesin e popullatës së re. Aspekti i tyre pozitiv doli në pah, veçanërisht në aspektin e shkëmbimit të informacionit, mundësive arsimore, argëtimit dhe ato ishin një mjet i shkëlqyeshëm për ruajtjen e moralit.
Çfarë do të thoni lidhur me shëndetin mendor të fëmijëve, të cilët lanë bankat e shkollës dhe shoqërinë me shokët e tyre e zëvendësuan me lojërat në internet dhe TV. Kur duhet të shqetësohemi për ta dhe si mund t’i ndihmojmë ata?
– Grupe të veçanta kritike, sipas problemeve të shfaqura në funksionimin në periudhën e kaluar, unë do të thoja që janë fëmijët, të rinjtë dhe veçanërisht adoleshentë. Distanca fizike ka shkaktuar gjithashtu distancë sociale, dhe të rinjtë veçanërisht e kanë të vështirë për t’u përballur me këtë. Kjo është e kuptueshme, duke marrë parasysh që shprehja dhe përpunimi i instikteve nxitëse karakteristike për moshën e tyre, tani janë të kushtëzuara nga serioziteti i sfidës së paraqitur nga pandemia. Mungesa e një dite të strukturuar pune dhe të gjitha efektet pozitive të procesit arsimor janë vërtet sfiduese, siç është edhe kufizimi i mundësive për sport dhe aktivitete të tjera sociale. Cili do të jetë ndikimi i këtyre proceseve në shëndetin mendor, kryesisht varet nga karakteristikat e të riut të cilat ai i ka fituar gjatë edukimit në mjedisin familjar, mbi të gjitha, nga prindërit. Duket se shumica e të rinjve, në periudhën fillestare, i ndoqën rekomandimet me shumë përkushtim, por ndërsa zgjati pandemia, frika e tyre u dobësua. Kjo mund të çojë në një ulje të perceptimit të tyre për rrezikun e afërt dhe një relaksim në zbatimin e masave. Dhe natyrisht, kjo është gjithashtu domethënëse, sepse kufizimet e veprimtarisë së tyre fizike dhe sociale mund të kenë një efekt shumë negativ në shëndetin e tyre. Ato me siguri duhet të jenë përparësi në të gjitha masat pasuese, veçanërisht nëse kjo situatë zgjatet. Është e nevojshme të ristrukturohen dhe të organizohen mësime cilësore, të organizohen masa për promovimin dhe parandalimin e shëndetit të tyre mendor, për “shkrim leximin” e tyre në këtë fushë dhe të përmirësohen aftësitë e prindërve dhe mësuesve për t’u marrë me nevojat e tyre.
Si mund ta ndihmojmë veten tani dhe në periudhën që pason, duke e ditur se do të vazhdojë frika për shëndetin tonë, për infeksionin e mundshëm me Kovid 19 dhe për pasigurinë për ruajtjen e vendit të punës?
– Henry David Thoreau na jep një këshillë – “simplifiko, simplifiko” ose “thjeshtëzo, thjeshtëzo” … Unë mendoj se nëse jemi të gatshëm të pranojmë edhe këshillat më të thjeshta, të cilat përsëriten pothuajse çdo ditë nga OSHB-ja, ne do të arrijmë të ndihmojmë veten dhe të dashurit tanë. Duke iu përmbajtur masave, ne mund të ndikojmë ndjeshëm në përhapjen e infeksionit, t’i kushtojmë vëmendje vetes dhe të merremi me aktivitet fizik. Respektimi i masave më të thjeshta, të cilat përsëriten vazhdimisht nga autoritetet tona shëndetësore dhe OBSH-ja, të tilla si mbajtja e maskës dhe mbajtja e distancës dhe higjienës, duhet të bëhen stili ynë i sjelljes për të trajtuar në mënyrën sa më të sigurt situatën. T’i japim përparësi gjumit cilësor, ushqyerjes, ruajtjes së ritmit të aktiviteteve të përditshme dhe mbi të gjitha, mbajtjes së kontakteve të rregullta shoqërore me të gjithë të dashurit tanë. Parashikimet për një krizë të mundshme ekonomike mund të frikësojnë shumicën e popullatës, por ajo duhet të jetë një paralajmërim për ne në kohën e duhur. Dhe siç thotë një nga miqtë e mi të dashur, para së gjithash duhet të shoqërohemi me njerëz që janë të dashur për ne dhe të këndshëm për shoqëri, të cilët kanë një efekt pozitiv në gjendjen shpirtërore dhe në shëndetin tonë mendor.
Burimi: Respublica
