Monopoli i identiteteve etnike në politikën në Maqedoni

Ç’ndodh me ata qytetarë që nuk përshtaten në diskursin tonë (bi)etnik?

Pyetja nëse duhet të kemi apo jo një kryeministër shqiptar (një temë që ka qenë mjaft e ekspozuar në media në periudhën e kaluar) është një diskutim që në një shtet civil duhet të jetë i parëndësishëm. Problemi nuk është dhe nuk duhet të jetë etnia e kryeministrit të ardhshëm.

Në fakt, duke gjykuar vetëm nga prizmi etnik, Maqedonia tashmë kishte një kryeministër “jo-maqedonas” – Hari Kostov, vlleh. Në këtë tekst, unë sfidoj monopolin e identiteteve etnike, ligjërimin mbi multikulturalizmin në Maqedoni, i kuptuar kryesisht përmes prizmit të marrëdhënieve midis maqedonasve etnikë dhe shqiptarëve, duke hedhur dritë mbi margjinalizimin e identiteteve të tjera, jo etnike ose mbietnike.

Ashtu si në shumicën e shoqërive multietnike, veçanërisht ato që janë (thellësisht) të ndara etnikisht, për fat të keq, identiteti etnik i mbartësve të posteve publike dhe politizimi i identitetit etnik në përgjithësi është gjithmonë objekt diskutimi. Kjo është përtej dyshimit. Po në lidhje me pozicionin e atyre identiteteve që nuk përfshihen në këtë diskurs (bi)etnik dhe arsyet për këtë mund të jenë të ndryshme?

Njerëzit nga martesat e përziera, anëtarët e bashkësive më të vogla etnike, komunitetet e tjera të margjinalizuara, individët të cilët jo domosdoshmërisht identifikohen me identitetin e tyre titullar etnik, kanë një identitet mbietnik ose nuk e deklarojnë veten etnikisht ose përfaqësojnë një politikë tjetër identiteti, duke mos përjashtuar mundësinë të jenë viktima të margjinalizimit interseksual: LGBTIKA + qytetarë, gra dhe feministe, klasa punëtore, të varfërit, njerëz me aftësi të kufizuara të ndryshme fizike dhe/ose mangësi mendore, të pastrehët dhe madje edhe njerëz që nuk janë as anëtarë të partive politike ekzistuese dhe as identifikohen me ofertën e një mjedisi politik etj. Unë mendoj se këta janë njerëzit për nevojat, kërkesat, pozicionet dhe të drejtat e të cilëve duhet të shtrohet pyetja “pse jo?”.

Politizimi i etnisë si një barrë

Edhe pse nuk është në fokus të këtij teksti, unë do të jap një shembull personal në drejtim të argumentit se monopoli i identiteteve etnike në politikë kontribuon në krijimin e një mjedisi ekskluziv dhe kufizues për identitete të tjera etnike ose joetnike. Unë vij nga një martesë e përzier – një baba (titullar) maqedonas dhe një nënë (titullare) serbe. Por kurrë nuk kam ndërtuar një identitet të fortë dhe të veçantë etnik. Ju mund të thoni që nuk është shembulli më i mirë, duke pasur parasysh që të dy komunitetet, të paktën në historinë e fundit, nuk kanë pasur një konflikt dhe nuk kanë jetuar përballë njëri-tjetrit siç është rasti me, për shembull, disa martesa të përziera midis maqedonasve dhe shqiptarëve.

Ndërsa disa mund ta shohin këtë si një histori “vëllazërimi dhe uniteti” jugperëndimor ose ndonjë diskutim intelektual shumë larg nga qytetari i zakonshëm, për disa anëtarë të familjes në “palën maqedonase” nëna ime ishte thjesht një “çetnik” i zakonshëm, ndërsa për disa anëtarë të tjerë të familjes nga “pala serbe”, maqedonasit ishin artificialë, “serbë me pengesa në të folur” ose “një përzierje e serbëve dhe bullgarëve”, duke krijuar presion për të zgjedhur palën “e drejtë”, “të duhur” dhe “të vetme”,  dhe për të ndjerë inferioritet dhe turp për palën “tjetër”.

Ajo që dua të përçoj me këtë “sekret familjar” është se etnia është e rëndësishme për shumë njerëz, por për shumë të tjerë mund të jetë një barrë, veçanërisht kur nuk i përkisni “njërit” ose “tjetrit” dhe shpesh je shenjestër për kritika, ju nuk futeni në idenë e kombit ose jeni objekt i gjuhës së urrejtjes. Politizimi i tepërt i identitetit etnik mund të sjellë vota dhe funksione të sigurta në shoqëritë e ndara, por për shumë njerëz kjo është gjithashtu një burim  zhgënjimi.

Shumë pjesëmarrës në grupet e fokusit që ishin pjesë e hulumtimit tim për tezën e masterit (mbi temën e mobilizimit shpresëdhënës të lëvizjeve sociale në Maqedoni) nuk pranuan të deklarojnë se cilit grup etnik i përkasin. Disa prej tyre madje refuzuan të marrin pjesë, me justifikimin “aman nga tema e Maqedonasve dhe Shqiptarëve”, dhe në diskutimet e atyre që pranuan të marrin pjesë, shpesh dëgjohej se “etnikja” dhe përçarjet në këtë linjë dekurajonin dhe i pengonin ata të artikulonin luftën e tyre, kundër nacionalizmit, korrupsionit, shpërdorimit të detyrës dhe marrjes peng të institucioneve.

Identiteti etnik në politikën maqedonase

“Ndryshime” të tilla, në të vërtetë, kanë ekzistuar gjithmonë. Gjatë kryengritjeve revolucionare të shekullit të 19-të  dhe fillimit të shekullit të 20-të, si pjesë e lëvizjes partizane gjatë Luftës së Dytë Botërore , si pjesë e politikës së “vëllazërimit dhe unitetit” në Jugosllavi (duke mos hyrë në suksesin e saj), madje edhe në Maqedoninë e pavarur përmes votimit përtej vijave ndarëse etnike-politike, në sektorin e shoqërisë civile, në disa lëvizje shoqërore, në lëvizjet e majta dhe lëvizjet e punëtorëve dhe aktorëve të tjerë social-politikë.

Me nënshkrimin e Marrëveshjes Kornizë të Ohrit, Maqedonia po prezanton një model të demokracisë konsensuale  – një “koncept të ndarjes së pushtetit” të zhvilluar nga shkencëtari politik holandez Arend Lijphart, i cili mbështetet në katër postulat: 1) një qeveri e formuar si rezultat i një koalicioni mes liderëve të segmenteve kryesore sociale; 2) veton për mbrojtjen e interesave themelorë të segmenteve sociale; 3) përfaqësimi proporcional i segmenteve në administratën publike dhe financimi proporcional dhe 4) autonomia e segmenteve për çështje të interesit të tyre thelbësor.

Maqedonia ka një model të kufizuar të demokracisë konsensuale që përfshin një konventë të krijuar për koalicionet qeveritare ndëretnike, si dhe detyrime ligjore për përfaqësim të barabartë të komuniteteve në administratën publike, një shumicë të veçantë për çështje të rëndësishme për komunitetet, dhe detyrime të tjera sipas Marrëveshjes Kornizë të Ohrit. Përkundër modelit të konsolidimit, “ndryshimet” ndëretnike janë bërë më të zakonshme në skenën politike (megjithëse në mënyrë simbolike).

E majta, në fillim, ishte ndër të parat që filluan një qasje mbietnike duke kombinuar komunikimin shumëgjuhësh, udhëheqjen multietnike, por politikat e klasës së mesme të klasës punëtore të udhëhequra nga idetë e socializmit demokratik. Socialdemokratët kanë filluar një shndërrim në një parti të përbërë nga anëtarë të të gjitha bashkësive etnike dhe duke kërkuar mbështetjen e të gjithë qytetarëve pa dallim etnie, duke u përqëndruar kryesisht në votat e shqiptarëve etnikë gjatë zgjedhjeve të fundit parlamentare. Edhe VMRO-DPMNE ka bërë disa “lëshime” të vogla – një fushatë dygjuhëshe në zgjedhjet lokale të vitit 2017 në bashkitë me popullsi të përzier.

Sigurisht, ne po flasim për partitë politike dhe është naive të besosh që pas këtyre “ndërrimeve” ka pasur gjithmonë një qëllim të sinqertë për të injoruar boshllëqet, dhe jo një qasje pragmatike për të fituar sa më shumë vota të jetë e mundur pa provokuar narrativat mbizotëruese. Është gjithashtu naive të besosh që me përfshirjen e stafit nga etni të ndryshme dhe mesazhe dygjuhëshe, është arritur qëllimi i një shoqërie multikulturore. Për më tepër, rreziku i multikulturalizmit qëndron në një ekstrem tjetër. Po flas për narrativën bietnike (maqedonas dhe shqiptarë) të paraqitur si koncept për një shoqëri të përbashkët multikulturore.

Politika e monoetnicitetit është problematike dhe e rrezikshme, por politika e bietnicitetit nuk është përgjigjja e duhur nëse ideja është që të (ri) krijojmë një shoqëri për “të gjithë”. Sidomos në kushtet kur “etnikja” është reduktuar ekskluzivisht në (partiake) përfaqësim politik dhe theksim të simboleve. Kjo shprehet përmes diskutimeve për përkatësinë etnike të mbajtësve të zyrave publike, dhe gjatë fushatave zgjedhore shpesh është e spërkatur me etnopopulizëm dhe ikonografi tepër të theksuar etnike me mesazhe që rrallë tingëllojnë për të gjithë. Politika e bazuar vetëm në politizimin e identiteteve etnike dhe ngritjen e tyre mbi të gjitha identitetet e tjera nuk mund të jetë kurrë emancipuese.

Përjashtimi i identiteteve jo etnike në idenë e kombit

Duke pasur parasysh sa më sipër, të gjithë ato identitete që janë përtej “(bi) etnikes” – komunitete pa të drejta dhe mbrojtje të njohur, qytetarë të varfër dhe të pastrehë, punëtorë të shfrytëzuar – duket se nuk përjashtohen nga “panorama e madhe”. Për shumë njerëz, historitë e jetës kanë ngecur në procedurat burokratike, në korridoret dhe dhomat e pritjes së institucioneve, ose as nuk arrijnë deri atje. Ata janë shpesh të panjohur, të parëndësishëm, jo ​​një “temë e nxehtë”, duke mos mbajtur vota dhe funksione. Këta bashkëqytetarë janë “humbës” të vërtetë sepse nuk janë sa duhet “etnikisht të vetëdijshëm” ose nuk “u përkasin sa duhet” etnive të privilegjuara, d.m.th., ato nuk janë sa duhet “etnikisht interesantë”. Ata nuk janë pjesë e asaj shoqërie të përbashkët imagjinare.

Kush i përfaqëson punëtorët e tekstilit që punojnë në kushte çnjerëzore dhe puna e tyre shfrytëzohet pa mëshirë? Pse rrallë e dëgjojmë anën e tyre të tregimit? Sa të integruar janë realisht romët? A i pranojmë ata si një aktor serioz politik dhe shoqëror? Po sikur dy burra ose dy gra mbajnë duart dhe puthen në publik? A mund ta bëjnë këtë pa frikë, a mund të jenë një ditë ata kryeministra (e) dhe, natyrisht, publikisht të deklaruar?

Po në lidhje me bashkëqytetarët tanë që kanë disa aftësi të kufizuara fizike ose mendore? A i përfshijmë ato sa duhet në jetën shoqërore dhe politike dhe sa kërkesa të tyre përmbushen nga politikanët? Pse duhet që personi X të përdorë një pseudonim përkundër marrjes së një aktgjykimi nga Strasburgu ende duke endur labirinthet e gjyqësorit maqedonas që kërkojnë njohje ligjore të gjinisë ? Pse të mos jesh krenar me veten tënde, dhe mbase të jesh kryeministri i parë transgjinor i këtij vendi nesër?

Shumë pyetje pa përgjigje, por edhe të pa parashtruara për njerëzit përtej “(bi) etnikes”. Kjo është arsyeja pse unë mendoj se është më se e nevojshme të shtrojmë pyetjen “pse jo?”, Dhe kërkesat, nevojat, të drejtat dhe pozicionet e atyre përtej “(bi) etnikes”. Identitetet joetnike dhe mbietnike duhet të njihen në mënyrë të barabartë, të njihen, të përfaqësohen dhe të diskutohen në publik, dhe ideja e (ri)krijimit të një shoqërie të përbashkët multikulturore nuk duhet të zvogëlohet në një diskutim mbi përfaqësimin dhe mbrojtjen e etnive.

Mbi të gjitha, është detyrë e shtetit në një shoqëri multikulturore të mbrojë të drejtat individuale të njeriut, në bashkëjetesë dhe jo kundër të drejtave kolektive, qoftë kryeministri (dhe pse jo edhe kryeministrja?) të identifikohen me një nga komunitetet kushtetuese, me të tjerët që nuk janë regjistruar, me asnjë prej tyre ose duke u identifikuar njëkohësisht me identitete të shumëfishta të ndryshme (etnike dhe mbietnike/joetnike).

Burimi: Respublica