Relacioni mes kombit dhe fesë në kontekstin e ndryshimeve etniko-demografike
Relacioni mes kombit dhe fesë në historiografinë tonë si dhe nga zhvillimet e sotme mbi të gjitha fletë për harmoninë për të cilën si shqiptarë duhet të mburremi. Atdheu shqiptar ndonëse i fragmentuar i ngjanë një oazë idilike të bashkëjetesës multikonfesionale pavarësisht problemeve globale që sot bota ka në këtë drejtim. Megjithatë ne duhet të trajtojmë në mënyrë më delikate një sërë çështjesh të lidhura apo jo ndërmjet tyre por të cilat kanë ndikuar në tkurrjen numerike e gjeografike të shqiptarëve, çështje të cilave nuk na lejohet të ua nënvlerësojmë ndikimin edhe sot kur nën petkun e religjionit infiltrohen në jetën politike e shoqërore.
Krahasimi i gjendjes së sotme demografike me një të kaluar jo shumë të largët na flet se nga trungu kombëtar janë shkëputur baza (kontingjente) të shumta ku shqiptarët janë asimiluar, pavarësisht përkatësive fetare dhe varësisht me rrethanat politike. Prandaj më nuk ka shqiptarë të deklaruar në qytete e vise të tëra të Sanxhakut ku pasardhës të bajraqeve Kuq, Kelmend, Shkrel dhe Hot janë shkrirë në popullsinë shumicë që kishte fenë islame sikur edhe ata vetë; në vise të Çamërisë (nga ku çamët ortodoksë nuk janë përzënë) tani të gjithë deklarohen si grek, kurse diku tjetër janë pakicë e papërfillshme në shumë vise dikur shqiptare etnikisht.
Regjistrimet e popullsisë në shtetet ku shqiptarët janë autokton, në kontekstin e pasqyrimit të përbërjes konfesionale të popullsisë tregojnë tendenca të cilat duhet seriozisht të trajtohen nga institucionet përkatëse politike e akademike që mëtojnë të përfaqësojnë shqiptarët. Përderisa në Republikën e Kosovës që ka përqindjen më të madhe të shqiptarëve (Republika e Shqipërisë del të ketë përqindje më të vogël) pak a shumë çështja e identitetit etnik dhe fetar më nuk ka tendenca ndryshimi pa harruar faktin e përvetësimit të trashëgimisë kulturore nga Kisha serbe, në Maqedoni dhe Republikën e Shqipërisë kërkohet një përqendrim më i madh institucional karshi ndryshimeve ngase ato janë aktive në cenimin e bazës etnike.
Në Maqedoni nuk ka si e të mos bie në sy “zhdukja” e shqiptarëve të konfesioneve krishtere, përfshirë këtu edhe komunitetin e dikurshëm protestant në Qytetin e Manastirit. Asimilimi i shqiptarëve ortodoks në zonat e Mavrovës dhe luginën e lumit Radika, zonë kjo që në të kaluarën ka dhënë kontributin për çështjen shqiptare dhe nga ku ka prejardhjen ideologu Josif Bageri, veq tjerash edhe ka shkaktuar mosvazdhimësi gjeografike të hapësirës së banuar me shqiptarë dhe artificialisht ka krijuar një xhep të madh “sllav” që lë Dibër e Strugë të shkëputura nga Pollogu. Pushteti në Maqedoni është kujdesur që këto ndryshime etnike edhe ti sanksionojë me promovimin e Mavrovës si njësi komunale ku gjuha shqipe as nuk ka status zyrtar.
Ndonëse tradicionalisht është e besueshme që bëhet fjalë për më shumë shqiptarë të konfesionit ortodoks, shifrat e publikuara nga regjistrimi i popullsisë në Republikën e Shqipërisë flasin që si ortodoksë janë deklaruar më pak se 7 përqind e popullsisë. Një trajtim të veçantë i duhet bërë faktit se si dhe sa ka ndikuar kjo në deklarimin për përkatësi etnike.
Ortodoksia shqiptare i ka dhënë bijtë ndêr më të mëdhenjtë këtij kombi. Gjithë këta emra të penës e pushkës … Veqilharxhi, Todri, Kristoforidhi, Luarasi, Grameno, Gërmeni, Çajupi, Asdreni, Noli. Sot për shkak të fanariotëve modern (Kryepeshkopit Anastas dhe të dërguar tjerë), shqiptarët ortodoksë mund të kenë kundërshtinë të deklarojnë konfesionin e tyre jo për shkak të besimit por nga fakti se si shqiptarë nuk mund të jenë të afërt me institucionin me kryeklerik të importuar. Por një fakt tjetër tronditës mund të na shpie te një realitet i ndryshëm i hidhur dhe të ngritë pyetjen nëse për shkak të ndikimit të ri 20 vjeçar nga Patrikana Ekumenike e Stambollit, dikush të ketë zgjedhur të mos deklarojë fare përkatësinë etnike. Regjistrimi i vitit 2011 flet mbi numër të madh të qytetarëve që nuk deklaruan kombësinë.
Vartësia e Kishës “Autoqefale” Ortodokse Shqiptare lë bosh dhe të paplotësuar një fushë të madhe në mozaikun e pavarësisë shqiptare. Përvetësimi i institucionit fetar nga qarqe joshqiptare dhe vetë prania e tij si të tillë i ngjanë “kalit të Trojës” brenda kombit. Në këto hapësira shpesh është dëshmuar e ripërsëritur saktësia e legjendës homeriane që në të kaluarën edhe ka ditur të godasë të gjitha konfesionet tradicionale të shqiptarëve, e përmes kësaj edhe vetë bazën etnike shqiptare. Në këtë drejtim në përgjithësi institucionet fetare me apo pa inkurajimin e shtetit, duhet të jenë pararojë e mbrojtjes së identitetit kombëtar dhe aty ku është e mundshme të përmirësimit të gabimeve që në të kaluarën kanë ndodhur qoftë për shkak të trysnisë politike qoftë për shkak të neglizhencës dhe mospreokupimit më çështjen kombëtare.
