RMV, Të pasurit, të varfërit dhe KOVID-19
Çdo krizë është një shans, ndërsa kriza me kovidin është një shans që nuk do ta kemi për një kohë të gjatë. Shansi, që të fillojmë ndërtimin e një shoqërie të drejtë, solidare, njerëzore që kujdeset për të gjithë anëtarët e saj. Shansi që shteti të ndalojë së punuari vetëm për të pasurit dhe të fillojë të punojë edhe për të varfërit. Një shans për të mos u humbur.
Konfuçie ka thënë, 2500 vjet më parë – “në një tokë që ujitet mirë, është turp të jesh i varfër; në një tokë të ujitur keq, është turp të jesh i pasur.”
Në vendin tonë, 455,000 qytetarë, ose 22 për qind e popullatës, jetojnë në varfëri dhe për këtë renditemi ndër të parët në Evropë. Në të njëjtën kohë, 1 për qind e më të pasurve fitojnë 14,4 për qind të të ardhurave totale kombëtare dhe edhe për këtë ne përsëri jemi në krye të Evropës.
Nuk mund të jetë ndryshe, kur për 30 vjet kemi pasur politika ekonomike që përfitojnë vetëm një numër i vogël njerëzish. Duke filluar me tranzicionin, kur ajo që u ndërtua më parë me përpjekjen e përbashkët të të gjithëve, mbaroi brenda natës në duart e disave. Përmes “reformave strukturore” të kryera në vitet në vijim, pra “fleksibilitetit” të tregut të punës, i cili punëtorët i bëri mall konsumi, dhe “derregullimi” që lejonte kompanitë të bënin atë që donin.
Është zgjeruar dhe azhurnuar me politikat e “bërjes së biznesit” të taksave të sheshta dhe të ulëta, të cilat e lënë vendin pa fonde për të investuar në shëndetësi, arsim, në sferën sociale, në kulturë, infrastrukturë. Të plotësuar nga një traditë me rrënjë të thella, biznesmenët “më të aftë” janë ata që janë afër qeverisë. Si përfundim i praktikës, funksionet kryesore ekonomike në Qeveri duhet t’u besohen përfaqësuesve të komunitetit të biznesit.
Kishte një episod në fillim të mandatit të kësaj qeverie kur filluam të shohim politika të ndryshme – rroga minimale u rrit, ndihma sociale u rrit, u vendos një taksë progresive. Por gjërat u kthyen shpejt në “normale”, me heqjen e ministrit të atëhershëm të financave dhe emërimin e ministres aktuale, e cila menjëherë ktheu taksën e sheshtë.
T’i japim të pasurve, për të pasur të varfërit
Ne mund të jemi shembulli më i ndritshëm kur politikat ekonomike krijohen për dhe nga të pasurit, por ne nuk jemi në asnjë mënyrë të vetmit. Pothuajse kudo në botë në katër dekadat e fundit ka mbizotëruar doktrina e trickle-down economics, domethënë ideja se pasuria po rrjedh për poshtë. Nëse të pasurit kanë më shumë, ata do të investojnë, do të hapin ndërmarrje, do të punësojnë njerëz dhe përmes kësaj të varfërit do të jenë më mirë. Gjithçka që është e nevojshme që të gjithë jemi më mirë, është se duhet t’i japim edhe më shumë të pasurve.
Kjo doktrinë zakonisht lidhet me Presidentin e SHBA Ronald Regan dhe politikat ekonomike që ai nisi në vitin 1981 – politika më të ulëta tatimore për të pasurit, duke ulur rregullimin e korporatave dhe duke ulur investimet publike, megjithëse politika të ngjashme disa vjet më pare u përdorën dhe nga Margaret Taçer në Britani, me theks të veçantë në privatizimin e ndërmarrjeve shtetërore dhe uljen e të drejtave të punëtorëve.
Termi trickle-down megjithatë është më i vjetër edhe se Regani dhe se Taçeri dhe në të vërtetë ai filloi si një shaka. Duke komentuar humbjen e Herbert Huver nga Franklin Rusevelt në zgjedhjet presidenciale të SHBA në vitin 1932, komediani Uill Rogers shkruajti se Huver lejoi që paratë të shkonin tek më të pasurit, duke menduar se ato më pas do të rridhnin poshtë tek më të varfërit, për shkak se ai ishte një inxhinier, respektivisht mendonte se paratë, ashtu si edhe uji, rrjedhin poshtë.
Por për Regan dhe Taçer, ideja nuk ishte shaka, dhe po ashtu edhe për shumë të tjerë, përfshirë FMN-në dhe Bankën Botërore, të cilët vazhdimisht kanë mbrojtur politika të tilla në programet e tyre me vendet e pazhvilluara. Politika të tilla janë bërë aq “mejnstrim“ saqë janë quajtur “Konsensusi i Uashingtonit”.
Politika i ka bërë të pasurit edhe më të pasur. Pasuria nuk ka rrjedhur poshtë kurrë, ajo ka mbetur e çimentuar në krye.
Gjërat filluan të ndryshojnë
Sidoqoftë, gjërat kanë filluar të ndryshojnë në dhjetë vitet e fundit, pas krizës financiare të 2007-2008, të paktën në ekonomi. Kjo krizë duket se zgjon ekonomistët nga hipnoza se pabarazia është e mirë. Sot, edhe Banka Botërore edhe FMN-ja besojnë zyrtarisht se ulja e pabarazisë, përmes taksave më të larta për më të pasurit, çon në rritje më të lartë ekonomike. Në një punim të botuar nga FMN-ja, madje thuhet qartë: “Ne zbulojmë se rritja e të ardhurave të klasës së varfër dhe të mesme çon në rritje më të lartë, ndërsa rritja e të ardhurave të 20 për qind më të pasur të popullatës çon në rritje më të ulët, domethënë kur të pasurit bëhen të pasur, kjo pasuri nuk rrjedh poshtë”.
Vitet e fundit, në Forumin Ekonomik Botëror, Forumin e të Pasurve dhe të Fuqizuarve, për disa vite me radhë, ka pasur bisedime të vazhdueshme për pabarazinë dhe se si duhet të zvogëlohet. Këtë vit, Forumi ka shkuar një hap më tej, kështu 170 miliarderë dhe milionerë publikaun shkresë duke kërkuar të paguajnë taksa më të larta.
Pavarësisht se sa surreale mund të duket kërkesa, ekziston një thelb shumë i qartë në të, që përmbahet në vetë titullin e shkresës – “Milionerët kundër sfurqeve”. Nëse gjërat vazhdojnë si më parë, nëse rritja e pabarazisë vazhdon, nëse i gjithë përparimi ekonomik vazhdon të përfundojë vetëm tek më të pasurit, të varfërit do t’i marrin sfurqet në duart e tyre dhe do të kërkojnë atë që u takon.
Edhe për të pasurit, është mirë që të tjerët të jetojnë mirë, sepse kjo nënkupton një mjedis më të qëndrueshëm, siguri më të madhe dhe fuqi edhe më të lartë blerëse për produktet e tyre. Anekdota për Henri Ford është e njohur, kur në 1914 ai dyfishoi pagat e punëtorëve të tij, nga 2.5 dollarë në ditë në 5 dollarë (në paratë e sotme, rreth 120 dollarë, dy herë më shumë se paga minimale e sotme në Shtetet e Bashkuara). Kur u pyetën pse i rriti pagat kaq shumë, Ford thuhet se u përgjigj: “a do të duhet që punëtorët e mi të blejnë makinat që prodhojnë?”
Sidoqoftë, diferencat janë të mëdha
Megjithatë, shumë pak kanë ndryshuar në jetën reale. Dallimet mbeten të mëdha dhe sipërfaqësore çdo ditë në krizën aktuale. Të varfërit vuajnë shumë më tepër në këtë krizë sesa të pasurit, edhe në shëndetësi, në ekonomi dhe në çdo pikëpamje tjetër.
Qyteti më i pasur në botë, Nju-Jorku, është gjithashtu më i prekur nga virusi, dhe numri më i madh i të infektuarve janë në lagjet më të varfra. Numri i të vdekurve nga Kovid-19 është shumë më i lartë në pakicat afrikano-amerikane dhe pakicat e tjera etnike sesa tek të bardhët. Në Shtetet e Bashkuara, ku dallimet midis të pasurve dhe të varfërve janë më të theksuara, shtetet federale kanë më shumë raste dhe më shumë vdekje.
Arsyet janë të shumta – të varfërit nuk kanë privilegjin të qëndrojnë në shtëpi, janë ata që bëjnë punët fizike „esenciale” që nuk mund të bëhen nga shtëpia (ѕhitëse, pastruese, shoferë, persona që kujdesen në azile…). Ata nuk kanë vila në fshat për t’u tërhequr atje gjatë krizës, siç kanë bërë shumë prej të pasurve. Ata gjithashtu jetojnë në kushte më të këqija – shtëpi më të vogla, lagje me hapësira më pak publike, duke e bërë më të vështirë praktikimin e masave fizike në distancë. Ata shpesh nuk kanë as qasje në sistemin e kujdesit shëndetësor.
Dallimet mund të jenë edhe më të theksuara në aspektin ekonomik. Që nga fillimi i pandemisë, 36,5 milionë njerëz në Amerikë kanë humbur punën e tyre, kurrë më parë (pasi ka të dhëna të tilla). Shkalla e papunësisë në Shtetet e Bashkuara në prill arriti në 14.7 për qind dhe në maj vlerësohet se mund të arrijë në 20 për qind, madje më shumë sesa në vendin tonë. Nga ana tjetër bursat janë në rritje për 8 javë rresht dhe që nga 23 mars ato janë rritur me një total prej rreth 30 për qind.
Ndoshta fotografia më e habitshme e kësaj krize është ajo e Las Vegasit, kur të pastrehët ishin mbrojtur nga virusi – në një parking, secilit prej të cilave iu dha një hapësirë jetese, në mënyrë të sigurt 1.5 metra nga fqinji. Në të njëjtën kohë, rreth 150,000 dhoma hoteli në qytet janë bosh.
Në Amerikë, këto dallime janë më të theksuara për shkak të sistemit të tyre shoqëror rudimentar, por edhe në vendet e tjera është e njëjta situatë. Sipas organizatës ndërkombëtare “Oksfam”, rreth milion 500 milionë njerëz në të gjithë botën, ose 6-8 për qind e popullsisë së botës, mund të bien në varfëri për shkak të krizës.
Dallimet janë gjithashtu të pranishme edhe në vendin tonë, megjithëse për shkak të padisponueshmërisë së të dhënave ato mund të mos jenë aq të dukshme. Ndërsa pagat e punëtorëve të sektorit privat po bien, pronarët e ndërmarrjeve po paguajnë dividentë edhe në këtë krizë. 250 drejtuesit me pagë më të lartë në vend, me pagat mujore mbi 10,000 euro, vazhdojnë të paguajnë taksa më të ulëta – kontributet e tyre të sigurimeve shoqërore mbeten vetëm 9 për qind (mesatarisht), ndryshe nga kontributet e të gjithë të tjerëve prej 28 për qind. Në të njëjtën kohë, qeveria, në vend që t’i taksojë ata, po rrit akcizën për derivatet e naftës, d.m.th. takson të gjithë.
Ndryshimet e nevojshme
Tani që kriza ka treguar fytyrën e shëmtuar të kapitalizmit në të cilin jetojmë, kur shohim qartë të gjitha kontrastet e tij çnjerëzore, të gjitha padrejtësitë që gjeneron, nuk mjafton vetëm të kritikosh botën, por duhet të përpiqemi ta ndryshojmë.
Sistemi ekzistues në të cilin fitimi është kyç duhet të shndërrohet në një sistem në të cilin njerëzit do të jenë kryesorët. Shteti ekziston për t’u kujdesur për mirëqenien e njerëzve dhe jo për fitimet e kompanive. Ai duhet të sigurojë sigurinë e të gjithëve, jo pasurimin e disa prej tyre. Të gjithë njerëzit meritojnë të jenë në gjendje të plotësojnë nevojat e tyre të jetesës, jo vetëm të pasurit.
Për më tepër, zgjidhjet e pjesshme dhe simbolike nuk janë të mjaftueshme, duhet të insistohet në ndryshime të mëdha dhe radikale në sistem. Kanceri nuk shërohet me fashë.
Duhet të inkorporohen të ardhura të garantuara universale, domethënë të gjithë njerëzit që kanë të ardhura nën nivelin që sigurojnë një jetë të denjë për të marrë një “shtesë” nga shteti në atë nivel. Ndihma minimale e garantuar e prezantuar në vitin 2019 është një bazë e mirë për këtë, por ajo duhet të zgjerohet dhe të rritet.
Duhet të rriten investimet publike në të mirat publike, siç janë arsimi, shkenca, kultura dhe, mbi të gjitha, shëndetësia. Pavarësisht se sa mirë menaxhojmë anën shëndetësore të krizës, nuk duhet të harrojmë se sistemi ynë shëndetësor është në një gjendje mjaft të keqe, se shëndeti publik është lënë pas dore sistematikisht me vite, në kurriz të spitaleve private. Kjo duhet të ndryshojë. Shëndetësia nuk duhet të vazhdojë të jetë një biznes, shëndetësia publike duhet të shtypë shëndetësinë private. Të gjithë njerëzit meritojnë qasje në kujdes shëndetësor cilësor, jo vetëm të pasurit.
Siguria e punonjësve të sektorit privat duhet të rritet, veçanërisht ata më pak të paguar dhe ata që merren me kontrata me afat të caktuar. Shteti duhet t’i parandalojë ata që të humbasin punën e tyre ose të marrin paga më të ulëta në kohë krize.
Shteti duhet të rregullojë më tej veprimtarinë e kompanive, të parandalojë abuzimet, përvetësimin dhe shfrytëzimin e tyre. Të gjitha tezat për mos ndërhyrjen e shtetit në ekonomi ranë në ujë në këtë krizë, kur kompanitë filluan të kërkojnë ndihmë shtetërore në ditën e parë kur shteti mori masa për mbrojtjen e shëndetit publik.
Shteti duhet të jetë më i angazhuar në gjenerimin e veprimtarisë ekonomike, kryesisht përmes investimeve në infrastrukturë dhe “ekonomisë së gjelbër” – efikasitetin e energjisë së objekteve, transportin ekologjik, burimet e rinovueshme të energjisë etj.
Për të siguruar fonde për politika të tilla, njerëzit e pasur dhe kompanitë fitimprurëse duhet të fillojnë të paguajnë taksa më të larta, shumë më tepër sesa ajo që u bë në vitin 2018.
Çdo krizë është një shans dhe kriza aktuale është një shans që nuk do ta kemi për një kohë të gjatë. Mundësi, që të fillojmë ndërtimin e një shoqërie të drejtë, solidare, njerëzore që kujdeset për të gjithë anëtarët e saj. Shans, që shteti të ndalojë së punuari vetëm për të pasurit dhe të fillojë të punojë për të varfërit. Një shans për të mos u humbur.
