Komisionet historike si qasje në tejkalimin e konflikteve historiografike-politike

Qëllimi i komisioneve dypalëshe historike është shtrimi i dorës për tejkalim të konflikteve të cilat burojnë nga shpjegimet e ndryshme të të kaluarës. Komisionet për herë të parë japin mundësi që tekstet shkollore në Greqi dhe Bullgari të shkruajnë edhe për historinë e Maqedonasve, ndërsa shkencëtarët maqedonas të vënë në pah dhe të ndikojnë te kolegët e tyre grek dhe bullgar që të mënjanohen të gjitha shpjegimet të cilat nxisin krijim të shteteve të mëdha në llogari të Republikës së Maqedonisë

Marrëveshjet për fqinjësi të mirë dhe për zgjidhje të çështjes së emrit që vitin e kaluar Maqedonia i nënshkroi me Bullgarinë dhe Greqinë ishin dhe janë përjetuar me reagime të ndryshme në shoqërinë e Maqedonisë. Në fakt, njëlloj edhe si për shumë gjera të tjera në dhjetë vitet e kaluara. Dhe ajo aspak nuk është për tu befasuar sepse nga njëra anë tanimë një kohë më të gjatë është thellësisht e ndarë në baza të ndryshme, ndërsa në të njëjtën kohë edhe marrëveshjet e përmendura arrijnë deri në çështjet identitare të cilat, midis të tjerave, gjithsesi janë edhe shumë personale dhe emocionale.

Historia, i kuptuari i saj dhe roli në shoqëritë ballkanike

Duket se vend qendror edhe në marrëveshjet edhe në ndarjen e brendshme të shoqërisë merr shikimi ndaj të kaluarës dhe përdorimi he keqpërdorimi i saj. Sot në Ballkan pothuajse edhe nuk ekziston kontest midis dy shteteve në bazën e të cilit nuk gjenden shpjegime të kundërshtuara të të kaluarës. Me këtë rast, diskursi dominues më shpesh shërben si mjet për kohezion nacional ose për legjitimitet politik (partiak), përkatësisht për mobilizim të qytetarëve. Thjeshtë, edhe te ne edhe në fqinjësinë, te një pjesë e madhe, mbizotëron besimi se llogaritë nga historia duhet të paguhen. Me këtë rast, përkrahësit e kësaj qasjeje bëjnë përpjekje që “ta ndryshojnë” të kaluarën për t’ia arsyetuar vetes veprimet dhe raportin ndaj të ndryshmit, ndaj tjetrit. Kuptimi i tillë etno-centrik dhe i politizuar i të kaluarës ka qenë bazë për konteste territoriale dhe faktor për luftëra të reja. Ballkani nuk është përjashtim, ndërsa popujt ballkanik nuk bëjnë asgjë të re dhe që është vetëm karakteristikë e tyre. Përkundrazi, ajo që Ballkanin e dallon nga disa shtete në Evropë dhe në botë është që  shoqëritë ballkanike dhe elitat e tyre intelektuale dhe politike nuk ndërmarrin asgjë për tejkalimin e këtyre konflikteve simbolike, por potencionalisht vrastare. Shpesh herë elitat politike të përkrahura nga historianët tradicional dhe nacionalistët, në fjalimet dhe politikat e veta vetëm i kultivojnë, por madje edhe i nxisin konfliktet. Me këtë rast, çdo palë veten e sheh si viktimë të fqinjëve dhe e posedon të vërtetën “e njëmendët” (historike). Ndarjet e këtilla midis popujve ballkanik, jo rrallë kanë edhe efekt negativ të brendshëm duke i ndarë njerëzit në “patriotë” dhe “tradhtarë”.

Një pjesë e këtyre besimeve dhe vlerave janë të pasqyruara edhe në arsimin historik, i cili e paraqet njërën nga disa mënyrat e ndërtimit të vetëdijes historike tek gjeneratat e reja, e në të njëjtën kohë edhe zhvillimin e percepcioneve të caktuara ndaj vetvetes dhe ndaj të tjerëve. Në pjesën më të madhe të shteteve të Ballkanit ajo më tepër i ngjan trajnimit paraushtarak, se sa disiplinës që duhet të zhvillojë mendim kritik dhe të kontribuojë për të kuptuarin më të mirë të njerëzimit. Shumë gjenerata janë rritur dhe janë arsimuar duke besuar se (vetëm) popujt e tyre kanë pësuar padrejtësi historike nga fqinjët, ndërsa miti për viktimizim është bërë një nga elementet themelore në shikimin e tyre të botës. Problemi me mitin e viktimizimit, i cili në fakt është i zhvilluar fuqishëm si në Maqedoni, ashtu edhe në vendet fqinje, është ajo që ka rol të “ngrirjes së historisë” dhe mbajtjes së konflikteve në jetë me dhjetëra vite por edhe me shekuj, pasi  krimet dhe padrejtësitë  të dyshuara dhe të bëra, janë kryer. Përveç kësaj, luftërat nga shpërbërja e Jugosllavisë vënë në pah se çfarë masë ai mit mund të na shërbejë për nxitje të nacionalizmit agresiv dhe për kryerje të krimeve të reja në emër të të kaluarës. Ato luftëra nuk i zgjidhën çështjet nacionale ashtu siç dëshironin elitat politike para se ti dërgojnë bashkë-qytetarët e vet në drejtim nga i cili nuk ka kthim. Përkundrazi, vetëm sollën frustrime të reja, probleme sociale dhe ekonomike, fuqizim të miteve për viktimizim, pyetje për fajin kolektiv dhe rritje të re të nacionalizmave. Në atë kuptim, në mënyrë të nevojshme imponohet nevoja për tu gjetur mënyrë se si e kaluara të mos jetë pengesë për ndërtim të miqësisë, nëse të gjithë ne në rajonin nuk dëshirojmë të na përsëritet ana e errët e historisë.

Republika e Maqedonisë nuk është anashkaluar nga konfliktet historiografike-politike që janë karakteristike për këtë rajon. Gjegjësisht, zhvillimi politik dhe shoqëror i Republikës së Maqedonisë është fuqishëm i karakterizuar nga konflikti historiografik-politik që e kishte me fqinjët e saj në jug dhe lindje qysh në kohën e Jugosllavisë. Pas shpërbërjes së Jugosllavisë, këto konflikte treguan se ato mund të kenë ndikim të fuqishëm mbi zhvillimin politik të Maqedonisë së pavarur, në pozitën e saj ndërkombëtare, por edhe në zhvillimin e brendshëm shoqëror. Ata kontribuan për bllokadën e saj në integrimet euro-atlantike dhe, edhe më e rëndësishme, shpien deri  në frustrime nacionale të cilat elitat të papërgjegjshme politike i shndërronin në tensione dhe nacionalizma, ose deri në ndarje të brendshme, si mes vetë Maqedonasve, ashtu edhe midis Maqedonasve dhe Shqiptarëve në shtet. Aq më tepër situata e tillë edhe më tepër i ndërlikonte raportet me fqinjët. Thjeshtë, Republika e Maqedonisë hyri në një rreth vicioz nga i cili elitat e saja politike dhe intelektuale jo vetëm që nuk dinin se si ta nxirrnin, por në të e ngulitnin edhe më thellë.

Istoriski komisii kako pristap vo nadminuvanje na istoriografsko politicki konfliktiBurim: Slloboden peçat

Si mund të tejkalohen shpjegimet përjashtuese dhe nacionaliste të të kaluarës: çka punojnë komisionet?

Ekzistojnë disa mënyra se si të tejkalohen këto narrative anakronike dhe dukshëm të dëmshme në politikën, mediet dhe arsimin. Njëra prej tyre, me historinë e gjatë në shekullin e 20-të, është pikërisht themelimi i komisioneve dypalëshe për çështje historike dhe arsimore. Mirëpo, duhet theksuar se një gjë është vullneti politik dhe iniciativa, të cilat duhet ti përmirësojnë raportet politike dhe të hapin rrugë për afrim dhe bashkëpunim, ndërsa tjetër gjë është puna dhe përkushtimi i intelektualëve për zvogëlimin e keqpërdorimit të të kaluarës, për hapje të temave të rënda dhe për zhvillim të pedagogjisë dhe të kulturës së paqes në rajonin. Mospasja e përkushtimit në cilin do qoftë grup, mund të shpjerë deri të mos-suksesi në procesin e tejkalimit të konflikteve.

Kur bëhet fjalë për debatet për të kaluarën, komisionet e themeluara dypalëshe kanë për qëllim që ta përcjellin përvojën e vendeve të tjera evropiane në tejkalimin e konflikteve të tilla simbolike, siç janë konflikti gjermano-francez, gjermano-polak, francezo-italian, slloveno-italian dhe shembuj të tjerë të shumtë. Përveç kësaj, vlen të theksohet edhe ajo se Maqedonia dhe Bullgaria nuk do të bisedojnë për herë të parë për të kaluarën. Dikur kjo është bërë nga vetë politikanët dhe shpesh herë janë bërë debate absurde materiale, në të cilat ata mes vete i kanë dëshmuar njëri-tjetrit “i kujt ka qenë” Samoili, “të kujt kanë qenë” Qirili dhe Metodij e ngjashëm (për formulimet “e kafeneve” dhe të pavlefshme nga lloji “i kujt ka qenë/është?” që edhe sot e kësaj dite hasen në fjalimet politike, intelektuale dhe mediatike, në ndonjë rast tjetër). Për dallim nga këto bisedime, puna e komisioneve dhe përvoja pozitive evropiane dhe botërore parashikojnë një qasje tërësisht të ndryshme. Maqedonia, bashkë me Bullgarinë dhe Greqinë për herë të parë do të përpiqen që përmes punës së komisioneve për çështje historike dhe arsimore ti relaksojnë raportet politike me  transferimin e debateve për të kaluarën, nga niveli politik në atë akademik dhe, që është edhe më e rëndësishme, do të bëjnë përpjekje që ti adresojnë pikat/shpjegimet në librat shkollore të historisë në të dy shtetet që mund të shkaktojnë konflikt, urrejtje ose mosmarrëveshje (për shembull gjuha e urrejtjes, kultivimi i kulturës së dhunës, shpjegime anakronike, qasje selektive dhe të njëanshme). Përveç asaj, komisionet mund (por edhe nuk janë të detyruara) të punojnë edhe në zhvillimin e narrativeve të përbashkëta ose multi-respektive, për tu hapur një fushë edhe për pikëpamje të tjera për tema të caktuara kontroverse.

Ato aspak nuk punojnë në revidimin e historiografisë ose në dhënien e drejtimeve se si historianët ta shpjegojnë të kaluarën, Thjeshtë, ata nuk janë organ i censurës. Komisionet as që e kanë punuar atë, e as që kanë mandat dhe dëshirë të tillë. Për fat të mirë, ajo edhe nuk është në shoqëri të cilat deklarohen si demokratike. Prandaj, edhe kritikat se komisioni do të shkruajë “histori të re” janë të bazuara në mos-njohjen e praktikës së pasur ndërkombëtare të bashkëpunimit mes komisioneve ose, mundet, ehe në shtrembërimin e qëllimshëm të gjërave me qëllim që të nxiten emocionet te qytetarët. Për shembull, për marrëveshjen me Bullgarinë, në disa medie (Alfa TV, Kurir) në Maqedoni kritikat përbëheshin kryesisht në atë se Maqedonia “heq dorë” nga historia e vet, dhe se të tjerët “do të na e shkruajnë” historinë, se e tërë historia do të ndryshojë ose se do të jetë e ndaluar të shkruhet për okupimin e armatës bullgare në vitin 1941 dhe ngjashëm. Me këtë rast, edhe historianët, të cilët në të kaluarën kanë marrë pjesë në projekte të shumta rajonale dhe evropiane për tejkalimin e konflikteve të bazuara në shpjegimin e të kaluarës në librat e historisë, e ngrinin zërin kundër themelimit të komisionit të përbashkët multi-disiplinar për çështje historike dhe arsimore, qëllimi i të cilit është pikërisht përpjekja për tejkalim të konflikteve potenciale. Interesante është edhe ajo se kritika të ngjashme hasen edhe në Bullgari dhe në Greqi, ku anëtarët e komisioneve sulmohen se do ta “shesin” historinë.

Në kontekstin e punës së komisioneve, nevojitet që të vehet në pah se njëlloj  si edhe të gjitha komisionet e deritanishme, ashtu edhe ato me Bullgarinë dhe me Greqinë formohen në bazë të paritetit dhe kanë të bëjnë me analizën e librave shkollore të të dy, e jo vetëm të njërës palë. Thënë thjeshtë, puna në komisione paraqet dialog në të cilin duhet të dëgjohen pikëpamjet e të dy palëve, të cilat në mënyrë të ndërsjellë i vënë në pah në mënyrë të ndërsjellë çka është ajo që u pengon në librat e historisë, ndërsa rekomandimet eventuale nga komisioni janë me të vetmin qëllim të përmirësimit të cilësisë së librave dhe të mirëkuptimit rajonal, e jo “shlyerje” e historisë nacionale. Shpjegimi i historisë, njëlloj edhe si shkrimi i librave të historisë, gjithmonë do të mbeten përgjegjësi të vetë hulumtuesve dhe të autorëve.

Duke u nisur nga këto qasje dhe mënyra të të kuptuarit, qëllimi i komisioneve është në esencë zgjatje e dorës për tejkalim të konflikteve të cilat burojnë nga shpjegimet e ndryshme të të kaluarës. Mësimi i historisë në asnjë rast nuk duhet të paraqet “mësim paraushtarak” përmes të cilit të rinjtë do të mësojnë që ti urrejnë fqinjët dhe të besojnë në ide për shtete të mëdha, por duhet të jetë zhvillim i të menduarit kritik, i cili do tu mundësojë gjeneratave të ardhshme që të jenë më pak tu nënshtrohen manipulimeve politike të bazuara në shpjegime që mbajnë anë dhe pseudo-shkencore të të kaluarës, dhe atë në të tria shtet e  prekura. Përveç kësaj, duhet të përmendet se, komisionet për herë të parë japin mundësi së në librat shkollore në Greqi dhe Bullgari të shkruajnë edhe për historinë e Maqedonasve, e jo si deri tani – ata aspak të mos përmenden. Gjithashtu, komisionet japin mundësi që shkencëtarët e Maqedonisë të vënë në pah dhe të ndikojnë te kolegët e tyre në Bullgari dhe Greqi që të mënjanohen të gjitha shpjegimet të cilat nxisin krijim të shteteve të mëdha në llogari të Republikës së Maqedonisë.

Krahas të gjitha këtyre përvojave dhe qasjeve ndërkombëtare që kanë kontribuar për ndërtimin e raporteve të mira me armiqtë e mëparshëm, patjetër duhet të kemi parasysh se ne nuk mund ta injorojmë historinë e përbashkët, e as historitë, ngjarjet dhe personalitet që i ndajmë bashkë. Në historinë e të gjitha proceset, ngjarjet dhe personalitetet nuk janë përjashtuese dhe ekskluzive. Ato nuk janë zhvilluar në ndonjë ishull të izoluar nga zhvillimi i proceseve dhe historive të tjera. Përkundrazi, proceset dhe zhvillimet historike janë inkluzive dhe krijohen si rezultat i ndërthurjeve, rrjetëzimeve, këmbimeve dhe kontakteve.

Shkrimi është marrë nga Respublica.edu.mk.

Lajme të ngjashme

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Back to top button