I-TEKNOLOGJIA, CYBURBIA DHE FETARIA

Titulli i parë i kësaj kolumne jubilare (100) ishte “Info-teknologjia: Një ‘fe’ e re”. Gjeneza e saj, një artikull i lexuar këtë vit në plazh. Tani vjeshtë me shi e dëborë. Zbres nga biblioteka shtëpiake për të ngrënë kafjallin e së dielës me familjen. Dhe pasi ulemi, djali im dymbëdhjetëvjeçar, me sytë kah Disney Channel, më drejtohet me fjalët: “Babi, sot e ka ditëlindjen Mickey Mouse (90-vjetori), nesër e ka profeti Muhamed dhe unë”. Çfarë ngatërrimi ky, thash vetëmevete, dhe vazhduam të hamë e të bisedojmë. Ulli, çaj, djath dhe habi filozofiko-sociologjike. Një figurë imagjinare krijuar nga arti modern, një historike, që me porosinë e vet fuqishëm mban në rrugën e vet rreth dy miliardë njerëz dhe një futbollist i vogël çapkën pranë meje. Çfarë ndërlidhjeje kjo? – nisa të lodh kokën. Një diçka si post-modernizëm duhet të jetë – iu përgjigja vetëvetes.

Në vitin 2011 James Harkin publikoi veprën Niche (“Nyja”, botuar nga Litle Brown Book Group), ku flet për inovacionin dhe profitabilitetin që sundojnë botën përmes nyjeve të përkufizuara mirë dhe të shpërndara globalisht, për kohën e sodit kur tregtia dhe biznesi lëvizin përmes formulës: harrojeni audiencën e përgjithshme, zgjidhni një nyjë të identifikueshme, gjeni  një fije dhe korrni sukses në biznes. Ëshë  koha kur “teknologjia është gjithçka”, kur blejmë Apple, Moleskine, Newsweek, HBO, kur konsumojmë produkte të KFC, Starbucks, kur interneti dhe mediat sociale dita ditës po na depërtojnë në palcë.  Kemi hyrë në kohën e Cyburbia-s, të “qytetit kibernetik”, siç do të shprehej Andrew Keen në Digital Vertigo, në një botë panoptikoni, në një burg në të cilin s’ka mbetur më privatësi. Dhe në këtë kontekst, nga këto zhvillime i prekur është edhe njëri nga agjentët më të rëndësishëm të jetës sociale, feja. Sot, ajo tradicionale po dobësohet, ndërsa gjithnjë e më tepër po bëhemi robër të një religjiozitet tjetërfare, të “një sëre të përshpirtësive alternative”.

Harkini si rast studimor e merr Apple-in dhe shton se ia kanë huqur ata që pohonin se feja do të vdesë në mesin e të rinjve; përkundrazi, tek ata shfaqet një perceptim i ri për fenë, një “kult” i ri: Apple (dhe shumë marka të tjera) është shndërruar në fe. Alex Riley ka incizuar një dokumentar lidhur me “adhuruesit” e Apple-it dhe ka konstatuar se sjelljet e tyre janë të barasvlefshme me ritualet fetare. Në vazhdim ai thekson se Steve Jobs është një “lider sekti”. Sipas neurologëve, pasionet e përdoruesve të celularëve shkaktojnë në tru reaksione fetare, veprimet përmes telefonit mobil vënë në lëvizje pjesët e njëjta të trurit që i lëviz feja. Harkini vë shenjë barazimi mes kënaqësisë nga një ritual kolektiv dhe shitblerjes masovike, pritjes me orë të tëra për t’u pajisur me një vegël teknologjike.  Dhe takimi me teknolojinë e fundit është si një ekstazë ezoterike. Gjendja e sodit në relacionin ne-teknologjia është ajo e histerisë, e sindromit të Matrixit, e murtajës së shekullit, e problemeve psikologjike dhe sociologjike të shkaktuara nga FOMO (Fear of Missing Out). Sa më tepër që njeriu është i afërt me ekranin-displejin magjik aq më tepër bëhet i varur nga dopamini, aq është më afër të të qenët tekno-rob.

Teknologjia informatike aq shumë ka depërtuar në jetën e njerëzve saqë ka “pushtuar” madje edhe tempujt. Sipas Pete Philipsit, në epokën digjitale krishtetrimi ka përjetuar mutacion. Në vitin 2008 murgesha Philips, drejtoreshë e Qendrës Codec të Teologjisë Digjitale, Universiteti i Durhamit, ishte caktuar të shërbejë në një katedrale. Ndërkohë, në tempull Ungjillin e kishte kënduar nga celulari. Kjo u bë arsyeja që ajo të spostohej: në sferën publike nuk lejohej adhurimi përmes telefonit. Sot gabimi është përmirësuar, dhe njerëzve iu lejohet të bëjnë atë që duan me telefonat e tyre, fotografi, lutje… Në Leeds vepron “peshkopi i blogut” Nick Baines, ndër të parët klerikë me blogun e vet, kurse Liam Beadle, e menaxhon twitterin e Kishës Anglikane të Shën Mërisë. Në një artikull të titulluar “Këmbanat shekullare” tregohet se në internet janë të lidhur edhe manastiret, që implikon shkëputjen nga jeta, vetminë, gjë që sot thuajse është bërë e pamundur.

Të njëjtën gjë prof. Ali Köse e ndërlidh edhe me kontekstin islam: i’tikafi, jeta brenda xhamisë dhjetë ditët e fundit të Ramazanit sot shoqërohet me celularë, gjë që ia humb kuptimin këtij rituali të shkëputjes nga bota e mëkatit dhe të afrimit kah ajo e dëlirësisë. Disa grupime mundohen që t’i bëjnë ballë teknologjisë, por pa sukses. Myslimani anglez Abdullah es-Sufi u vetmua në një kështjellë në lindje të Londrës me ithtarët e vet mistikë, por shumë shpejt u dorëzua. Sipas psikologut Köse, në vitet 1980 një hoxhë i Stambollit kishte pohuar se është e ndaluar që të përdoret mikrofoni në xhami, kurse sot të rinjve të atij grupimi fetar nëse ju thuhet një gjë e tillë, do të qesheshin me ironi. Edhe hoxhallarët shqiptarë i shohim me tabletët e tyre para vetes në vend të letrave-shënimeve apo “qitabëve” (librave) klasikë, japin leksione online/live, kanë webfaqet e tyre, shfrytëzojnë platformat si Skype, Paltalk, youtube etj. Në playstore gjejmë ikona si Kur’ani shqip, hadithe, takvimi, kuizi islam etj. që gjejnë përdorim të gjerë në masa. Pra feja dhe teknologjia janë afruar shumë kohëve të fundit.

Realiteti social i fillimshekullit na mëson se dita ditës po vjen në shprehje formula e “brezit të teknologjisë”: “I besova teknologjisë,…”, që zëvendëson kredon konvencionale me komponentët e saj (amentu-në). Por nga ana tjetër, vazhdon edhe kërkimi i njeriut modern: terapitë e ndryshme, hibridët ekzotikë të fesë lindore, produktet e detoksifikimit e të ngjashme. Sipas The Independent vetëm në Britani, për një vit shkojnë në konsum shpirtëror (spiritual spending) rreth 670 milionë funta.

Shikuar sociologjikisht, teknologjia informatike dhe feja nuk janë në raport konfrontues mes vete. E para është objektive, lëndore, e dyta subjektive dhe frymësore. Feja nuk është kundërshtare e I-teknologjinë përderisa ajo nuk është destruktive, përderisa nuk i ndrydh dhe nuk i shkel vlerat. Gabimi qëndron në religjionizimin e mjeteve teknologjike, në hyjnizimin e tyre, në tentimin që ato të paraqiten si shpëtimtare apo Mesi. Teknologjia, ka ndërtuar dimensione të ngjashme me ato të fesë tradicionale: kredo, rituale, sociabilitet. Dallimi qëndron në atë se përderisa feja e mirënjohur prodhon rehati, prehje, kënaqësi, shpresë, optimizëm, tekno-religjioni si variabël i pavarur gjithnjë e më tepër po gjeneron stres, defetizëm, depresion, pornografi, divorc, suicidalitet e të ngjashme. Pyetja që shtrohet në këtë drejtim është se a duhet të zgjedhim mes këtyre dy trajektoreve, apo të njëjtave t’iu mundësojmë të bashkëjetojnë, njëra si besim, kurse tjetra si vegël. E gjithë kjo polemikë do të mund të ilustrohej me një varg të këngëtarit të famshëm boshnjak, Dino Merlin: “Vështirë e kam me ty, por shumë më vështirë pa ty!” (Teško meni sa tobom, a još teže bez tebe.) Shqip: probleme na shkakton teknologjia, por shumë më tepër anti-teknologjia.

Shkrimi është shkruar enkas për Portalb.mk. Të drejtat e publikimit i kanë vetëm ©Portalb.mk dhe autori, sipas marrëveshjes mes tyre.