Një vështrim kritik mbi romanin “O shokët e mi të burgut”

Rruga nuk është gjithnjë e lehtë… disa humben në imagjinatën e krijuar në vite, disa të tjerë humbin veten nëpër labirintet e jetës… ka nga ata të tjerët që duke u munduar të gjejnë ngushëllim harrojnë çdo gjë që i rrethon. Zëri nuk dëgjohet, e në momentin që ai zë është më i fort, menjëherë ndalohet. Humbet, në puset e thella… aty ku edhe Jusufi a.s kishte mbetur i vetmuar nga hileqaria e vëllezërve. Hileqari! Mbetemi te mendimi i vështirësisë së rrugës, aty ku gjithçka fillon me një fjalë dhe mbaron me mundim. Shoqëria duhet ndryshuar, sistemi udhëheqës duhet ndryshuar. Po si? Duhet pregaditje, duhet sakrificë, duhet… ajo që personazhi kryesor i Romanit “O shokët e mi të Burgut”, vetë autori Ejmen El – Utum, e nisi. Për shumë njerëz, ndoshta është e kot, ndoshta është pak, mirëpo vetë fjala, në momentin tonë poezia ka domethënien e kthimit te qëllimi, te objektivat më të larta, tek rruga e ndryshimit të qasjeve dhe mendimeve në pikëpamje gjthëpërfshirëse. Kjo ka rezultatin e vet, gjendja reale e shoqërisë është  me frymë që ndalet. Gjatë leximit të romanit, shpesh ndalem dhe bëjë krahasime të shoqërisë dhe shtetit të Ejmenit dhe shtetit dhe shoqërisë tek ne në të kaluarën dhe sot. Atje flitet gjuhë tjetër, e pakuptueshme për ne, por hallet dhe mundimet e njejta të kuptueshme për ne dhe ata. Sistemi politik atje, mundet që për bazë e kishte ish sistemin e kësaj hapsire ballkanike, aty ku shqiptari edhe pse nuk ishte fajtori sëpaku ishte i dyshuar. Metodat e përdorura janë më të njohura dhe kishin qëllimin pët të ndalur një komb dhe një histori, mirëpo tek romani kemi problemin të shtruar me një problematik tjetër, ate të vetëpëlqimit të udhëheqjes, për tjetërsim të shoqërisë. Rrezik jo etnik…rrezik fjale, rrezik lapsi… shoqëri që i mohoet frymëmarrja! Kërkohet lëvizje e përshtatshme, hyrje në atdheun e dashurisë për frymëmarrje… zgjidhje të polemikës qarje për të ardhmen apo punë për të ardhmen. Ku është poezia në këtë rast? Mbetet arma më e fort kundër një regjimi, kundër një shteti që udhëhiqet nga diktatura. Kërkohet liri, bijt e atdheut duhet të lexojnë poezinë, të krijojn botëkuptimin për atdheun. E meritojn apo jo një udhëheqësi të tillë… ku kritika, fjala e thënë, fjala e shkruar mbetet armiku që duhet luftuar pamëshirshëm, që duhet burgosur, të barazohet me një vrasës – kriminel, me një nën ndikimin e drogës… me një dhunues.

Si të veprohet, burgu, hekurat e tij, errësira në te nuk janë ndales e mendjes dhe trupit që do frymëmarrje të lirë, të një shpirti me vizion… lapsi dhe fletorja nuk kanë çmim. Kalon çdo pengesë dhe përcillet atje ku ngroh dielli… Shoqëria do ngushëllim. Nga errësira e burgut përcillet mesazhi për zgjim: Lindja e diellit nuk pret gjumashët.

Ky mesazh i është përcjellë edhe popullit tim shqiptar, por ka një ndarje. Librat që lexon El _ Utum dhe librat që kanë lexuar të burgosurit politik nga ish sistemi janë të natyrave të ndryshme. El Utum lexonte libra që frymëzojn, që japin shpresë, libra fetarë, filozofik. Mendimtari, ish presidenti i Bosnjës dhe Hercegovinës, Alija Izetbegoviç ishte habitur me disa të burgosur shqiptar, edhe përkundër asaj se shqiptarët ishin të burgosur nga sistemi, ata me dëshir të madhe edhe në burg i mbajnë afër zemrës librat marksiste! Pasojat e kësaj logjike po shifen edhe sot. Libri mbetet miku më i mirë, dhe këta siduket i mbeten besnik vetëm qasjes marksiste, çdo përpjekje me baza kombëtare u ngulfat, kurse mbeti gjallë karakteristika e të qenurit lider. Dhe ne po bëjmë përpjekje që të marrim frymëmarrjen tonë, jo që të kthehemi në kohë, por të luftojm çdo frymë që na kthen në atë kohë. Shqiptarët, mbeten në dilemat kohore, cila është më e mirë, duke fjetur me shpresa, e të zgjuar me realitetin e dhimshëm. Burgjet me mure të gjakosura, ende ta zë frymën era e gjakut… në këtë rast çfarë janë ëndërrat?

A është mëkat të ballafaqohesh me ëndërrën? El Utum kishte paralajmëruar për një revolucion, ashtu të ngjajshëm me pranverën arabe. Kërkohet liria e vërtetë. Ai thotë se: liria është hapësira e popujve që u ndalohet nga udhëheqësit ta posedojnë atë. Në atë hapësirë njerëzit krijojnë historitë e tyre, me dëshirën e tyre shkruajnë jetën e tyre. Liria është mundësi të zgjedhësh drejtimin se ku do të përfundosh. Ajo dëshira që të veprosh, e jo ndalesa që të mos veprosh. Është një yll i veçantë i cili ndriçon të gjitha krijesat!

Jemi në kërkim të yllit që të na driçoje në errësirën ku përveç mungesës së dritës kemi edhe mungesën e bukës. Këshillohemi me thënien: O njerëz! Hiqeni errësirën që ka përfshirë shpirtin tuaj dhe vendin tuaj, që të krijoni lidhje të re me të Dërguarin e dritës. Kjo tokë ka nevojë për dritë, ka nevojë për rrezet e diellit që të ngrohe çdo njeri, ka nevojë për bukë që secili të ushqehet me kënaqësi… larg çdo greve urie. Atdheu që gjykon bijt e vet pa të drejtë si mund të quhet…

Si mund të quhet ai atdhe ku poezia bëhet vepër e rëndë penale, kur arti bëhet puç ushtarak, lapsi pushkë… si? Udhëheqësit e atdheut të El Utumit bënë padrejtësi, por nuk arritën të ndalin shpirtin e njeriut që lufton për ndryshime, që do veten, familjen, shoqerinë, do të ardhmen në spektrin e llojllojshmërisë së luleve, dhe aromës që shpërndajn ato. Atdheu i tij po i ngjason atdheut tim për munges të moralit politik, atdheu i tij burgos pa u bë gjyq edhe i imi po, ai vret edhe ky vret…këta mundohen të na bindin se majmuni është më i bukur se njeriu!

“O shokët e mi të Burgut”, mbetemi te poezia, kjo armë që gjunjëzon udhëheqësit më mizorë… mos pyetni për sukses apo dështim, por dijeni se mbulesën e tiranisë e djeg vetëm flaka e drejtësisë… mund të shprehni me poezi! Vriteni frikën e juaj… dëshmori mban gjallëri që ne nuk mund ta kuptojm, ashtu siç fjala e poetit merrë madhështinë e tij… deri në momentin kur shkronja e shkronjës dhe fjala e fjalës interpretohen drejtë dhe vazhdon rrugëtimin. Aty, në vendin tim dua të jetoj me ndershmëri, dua në te të pushoj… të varrosem me dheun e tokës time…

Secili fisnik posedon dhimbjen për gjënë e ndodhur

Për të mirët rruga e mirësisë është vendosur

Pasha jetën, njerëzit nuk pushtojnë vendet

Përveç kur morali i tyre fillon e shembet.