Do të vijë dita e kthjelljes

Nga ai vit i largët i perëndisë në fund të shekullit pesëmbëdhjetë që kur arbëreshët u shpërngulën nga Arbëria e tyre e dashur dhe shkuan përtej detit, në Itali, një rreze drite  e ruante shpresën se një ditë do të kthehen në kullat e lashta në relievin më të bukur të Ballkanit. Rrinte ajo rreze e ndezur dhe bënte dritë në dhomat e lagështa e të errëta të arbëreshëve tonë të dashur, të cilët me vete kishin marrë kujtimet për trimërinë e Skënderbeut, nga një penë petriti dhe pak ngjyrë me të cilën do ta shkruanin në kartën e zjarrtë madhështinë e gjuhës shqipe dhe të mëmëdheut.
Prej se kishin ardhur, ata vazhdimisht, ditë për dite, muaj për muaji, vit për viti e evokonin Arbërinë legjendare përmes këngës popullore dhe të penës së burrave të papërkulshëm. Zakonisht rrinin pranë dritareve të kthyera kah lindja, sepse atdheun e kujtonin si një vend nga i cili shfaqet dielli madhështor në mëngjes. Dhe, kur drita  depërtonte në dritësore, atyre bashkë me rrezet u vinin asociacione imazhesh nga Kruja, nga Dibra, nga Tetova, nga Vlora, nga Arta e nga çdo cep i mëmëdheut. Zëri i këngëve të zonjave të shtëpisë, me tone të përziera gazmore e të dhembshme, e rrumbullakonte peizazhin e kujtimit të çastit kur gratë arbërore duke kënduar për dashurinë lanin tesha pranë lumit të kulluar malor diku nga malet e Pindit.

Shkrimtari kureshtar, Leka i Matrëngëve, i mbështetur në kornizën e dritësores, i mblidhte fjalët shqipe dhe u jepte detyrë ta ngrenë kështjellën e mbrojtjes rreth themeleve, rreth rrënjëve. Pastaj në skenë dilte madhëria e saj kënga shqipe. Thjeshtë dilte nga letra e bardhë e shkruar me ngjyrën dhe me penën e skifterit nga brigjet e Çamërisë. Kumbonte gëzueshëm e ëmbël, si lulet e kaltra kur i zgjon në mëngjes aurora duke i prekur me gishtat e saj të kadiftë, kurse hapat e njerëzve që shkonin në punë e që dëgjoheshin prej dritësores i jepnin gjallëri dhe ritëm këtij kompozicioni arbëror.

Kalonin dhjetëvjetshat e rëndë mbi shpresën e kthimit, por nuk hapej shtegu i ëndrrës për t’u gjetur sërish pranë altarit, pranë Dodonës, pranë varreve të të parëve, pranë pemishteve me limona, me qershi, pranë gjerdheve plot manaferra… Mbushej letra e bardhë me shkronja të zeza dhe ngrihej aty kënga e krenarisë, kurse shkrimtari i kërrusur e jepte shpirtin mu te dritësorja e kthyer kah Arbëria dikur e lulëzuar e tash e mbetur nën shputën e të huajit i cili ngado që kalonte bari më nuk mbinte. Vendin e shkrimtarit të ikur në Fushat e Elizesë, e zuri shkrimtari i ri, De Rada, i cili, po ashtu, nuk e largonte shikimin nga lindja prej nga i pëshpëriste Muza vargjet e saj të ngjashme me lulet që çelnin blerinave të Shkodrës e shullëreve të Krujës. Shkrimtarit të ri nuk i ikte gazi nga buza, nuk i shterej energjia, sepse pas vetes i kishte plakat arbëreshe të cilat i ruanin me besnikëri fjalët shqipe në këngët, në gojëdhënat, në përrallat, në rrëfimet e mbushura me krenari për Skënderbeun dhe për bëmat e mëdha të trimave shqiptarë. Çfarë roje drite ishte De Rada! I vilte me kujdes fjalët nga gojët e nënave, e nxirrte prej tyre thelbin, mjaltin, mazën, kokrrat e gurëve të çmueshëm, idetë për trimëri dhe i detyronte ta shpërndajnë erën e dafinave, të vjollcave, të borzilokut dhe ta marrin ngjyrën e luleshqerrave dhe të ruzmarinave, të tërfojës dhe të fijeve të barit që i stolisnin shtëpitë arbërore në oborret e të cilave gjithmonë kalonte vija me ujë të argjendtë, me një fjalë ta bëjnë portretin e Arbërisë.

“Zoti shkrimtar, a i keni zënë të gjitha fjalët e pranvershme sot“?
“Po mundohem…”
“E kam unë një të bukur shumë… Fjutur!”…
Shkrimtari e fut në varg dhe e lëshon vargun bashkë me fluturën që të shkojnë në Arbëri të tregojnë se shpirti i arbrit ruhet edhe jashtë hapësirës së shenjtë. Se fjala shqipe është ngritur si fener madhështor për të dëshmuar dritën e gjuhës shqipe.

Ndërkohë edhe shkrimtari i dytë, De Rada i Madh, i lodhur nga të vjelit të fjalëve, nga dengjet e letrave që i shkruante dhe i shpërndante nëpër botë për t’i njoftuar të gjithë me të vërtetën shqiptare, qëndron i kërrusur në dritësore. Mëngjesin tjetër del i mbështjellë me mjegullën e pikëllimit. Bien kambanat që lajmërojnë se edhe Hero të shqipes e ka rënduar pleqëria e thellë dhe tash ka marrë udhën për botën tjetër, në Fushat e Elizesë.

Vendin e tij e zënë të tjerët. I pari ndër ta Zef Skiroi. Ulur në vendin e De Radës, e shtron pëlhurën e mëndafshtë të cilën e ka sjellë gjyshja e tij nga Suli dhe me kujdes e vendos në parvazin e dritësores. I rendit të gjitha cikërrimat që i duhen shkrimtarit dhe fillon ta ndjekë dritën që e shpërndajnë fjalët shqipe dhe trimëria e Skënderbeut, që e derdh kujtimi nëpër dhomat arbëreshe ku rriten fëmijët me djepin ku vazhdimisht qëndron shqiponja dykrenore. Era dhe ngjyra e luleve të cilat kanë mbetur nga shkrimtarët e mëparshëm, rrinë aty amshueshëm dhe e afrojnë Muzën që të flasë për krenarinë dhe për bukurinë e gjuhës shqipe. Dhe, shkrimtari shkruan, shkruan e mbushen fletët. Bashkë me to ngjallet e forcohet gjuha shqipe e shkelur nga romaku, nga turku, nga serbi, nga bizantini. Mbushet shporta e artë e leksikut dhe e sintaksës shqipe, të cilën shkrimtari e ka bërë gati për nipat të cilët do ta përcjellin tutje këtë gjuhë, që është sinonim i kopshtit parajsor.

Në vendin e këtij shkrimtari vjen tjetri, tjetri, tjetri… Dhe nga ana e detit i vjen fjala shkrimtarit tjetër Dushko Vetmos se Arbëria e bëri hapin e parë për liri.
Më në fund – Viti 1912 – u ngrit Fjamuri i Arbrit në Vlorë.
Të gjithë arbëreshët e patën festën më të madhe. U realizua projekti që e kishin nisur.
Pastaj… Pastaj nga deti drejt dritësores ku rrinte shkrimtari i brezit të ri vinin fjalë që nuk e përmbanin brenda vetes krenarinë e pritur. Kur shkrimtari Lluka Perone mori t’i lëshojë fjalët me porosinë e shenjtë me  Vjersha lirie drejt atdheut arbëror  – nuk mori përgjigje.

Pastaj e mori vesh se të bijtë e shqipes që kishin shpëtuar edhe në sajë të dritës që shpërndante  mendja arbëreshe, sot ishin tjetërsuar. Në vend se t’i kenë arbëreshët model të qëndresës, ata për model zgjodhën internacionalizmin proletar dhe kozmopolitizmin. Megjithatë shkrimtari tjetër arbëresh që rri në vend të Llukës ende rri në dritësoren e kthyer nga dheu i të parëve se e di: do të vijë dita e kthjelljes!
Do të vijë!
Dhe, atdheu do t’ua kthejë borxhin arbëreshëve të mëdhenj me një kujdes që e meritojnë.

Shkrimi është shkruar enkas për Portalb.mk. Të drejtat e publikimit i kanë vetëm ©Portalb.mk dhe autori, sipas marrëveshjes mes tyre.