NË OBORRET E ORKUT

Një jetë të tërë e kemi kaluar nëpër labirinte të errëta duke e shkruar me gjak e djersë ditarin mundimit. Kemi ecur  nëpër një shpalir ku mbi qafë të qëndrojnë me qindra shpata të mprehta të Damoklit në duart e fantazmave të kreaturave prej shtetesh ballkanike. Shtegu ynë nuk ka pasur alternativë. Përveç oborrit të Orkut. Ka qenë vetëm  labirinti në muret e tuneleve të të cilit gjithkund shkruhej këtu zot nuk ka për ju, këtu as shpresë nuk ka për ju. Dhe, ne e kalonim ditën, e kalonim javën, muajin dhe shekullin duke pëshpëritur, dhe duke rënë në humnerat e Orkut, sepse fjala jonë shqipe ishte e padëshiruar, sepse ishte e ndaluar dhe po ta thoshe me zë, e paguaje shtrenjtë gabimin, sepse na kishin vënë shenjën e zezë vetëm pse ishim shqiptarë, sepse si të tillë na ngjitnin gjithfarë epitetesh e emrash të zinj, si “shiftarë, pleme, me bisht, të egër”…. Të vetmet argëtime i kemi pasur gurin e Sizifit, që duhej shtyrë përpjetë vazhdimisht “malit përpjetë” dhe shkëlqimin e shpatës së Damoklit mbi kokë e mbi qafë. Ç’është e vërteta, ka pasur aty-këtu ndonjë njeri që ka dashur ta lëshojë gurin të rrokulliset tatëpjetës. Po ku mund të lëshohet guri të rrokulliset midis shpaliri? Në fund jemi pajtuar të jetojmë nëpër këtë realitet, të zbathur e të leckosur, në skëterrën e varfërisë dhe të padijes. Në robëri. Tërësisht të depersonalizuar. Dhe, për një shekull e kemi harruar kujtimin për të parët tonë të lavdishëm, i kemi harruar kështjellat e faltoret tona me shenjën e diellit, s’e kemi ditur shkëlqimin dhe  mrekullinë e gjuhës sonë, e kemi humbur edhe kuptimin e lirisë. Me sytë e errur, shpirtin të shkretuar, jemi mësuar të jemi të kënaqur me bredhjen nëpër, mundim e errësirë, duke përsëritur vazhdimisht: “kështu e ka shkruar perëndia” dhe jemi falënderuar edhe për thërrmijat që na janë lënë t’i hamë në sofrën e Orkut, për mundësinë që na e kanë dhënë të jemi argatë… Jemi mësuar dhe e kemi pranuar vdekjen e të rinjve si punë e zakonshme. Vetëm disa shpirtra nga radhët tona, aty-këtu, e kanë ditur se të heqim të zitë e ullirit kështu nuk e ka shkruar perëndia, se nuk ka thënë perëndia të jemi argatë të përjetshëm dhe të shkelur. Vetëm disa shpirtra të shqetësuar kanë qenë të vetëdijshëm se ka mundësi të hapet një shteg që shpie te dera e një realiteti tjetër që është kozmos me shkronja shqipe të cilat pluskojnë mbi pullazet tona të shtrembëruara nga barra e huaj. Vetëm këta shpirtra kanë qenë të vetëdijshëm se mund të ketë një derë që hapet drejt një realiteti ku lulëzon lumturia, ku fluturon e lirë fjala shqipe, ku dëgjohet kënga shqipe për Skënderbenë, ku shtrihet gjerë e gjatë liria. Dhe, ku harrohet hapësira e errët e Orkut.

Iku shekulli njëzet dhe ne dëgjuam kërcëllimën e menteshave të ndryshkura të dyerve të hekurit me të cilat na mbanin mbyllur në labirintin e mallkuar me oborrin e përbaltur të Orkut. E pamë një dritë në fund të shekullit që e kaluam nëpër labirint me gurin e Sizifit duke e shtyrë malit përpjetë. Menduam se po dalim nga labirinti, se oborri i Orkut mbeti prapa nesh, sepse u duk një lirishtë para nesh, të cilën po e shndriste një dritë e zbehtë. I hapëm sytë dhe në vend se të gëzohemi se ishim para një çasti kur mund ta hiqnim qafe labirintin, mbretërin e Orkut, neve na pushtoi frika. Kishim droje mos ta humbim atë rehatinë e mjerë të të qenit argat, të të qenit i depersonalizuar, të të qenit i rendit të dytë, të tretë. Nuk ishim të kënaqur me këtë realitet të ri, të panjohur, nuk donim të dalim nga “komoditeti” i të qenit rob. Por deshëm a s’deshëm ne u gjetëm në këtë realitet. Në lirishtë. Tash vinte detyrimi: do t’u përshtatemi kushteve të reja! S’ka tjetër!

Në lirishtë e cila identifikohej me shekullin njëzet e një gjithandej njerëzit brohorisnin me  triumfalizëm: “Demokraci! Demokraci”… Vetëm ata të rrallët nga ne që vazhdimisht na e prishnin rehatinë e argëtimit kur e rrokullisnim gurin përpjetë malit duke na folur për hapësirat e pafundme të lirisë, të atij kuptimi të largët, të humbur në rrugën prej një shekulli nga se ra errësira e fantazmave ballkanike mbi ne, vetëm ata e përshëndetën këtë fjalë të panjohur për ne. Rroftë demokracia! na thoshin.

Ecnim duke i fërkuar sytë nga drita me të cilën nuk ishim mësuar. Dalëngadalë nisëm ta ngremë nga pak zërin kur flisnim. Por shpejt u pa se kishin ngritur penda të mëdha dhe fjala jonë kthehej prapa e bërë copë e grimë në pengesën prej betoni na binte në krye në formë gurësh. Gjithandej bridhnin hijet si roje që na ndiqnin. Përsëri dëgjohej ulërima që na drejtohej me britma: shiptariii! Përsëri mjaft njerëz morën e i kthyen në labirint.

Në lirishtë vazhdonte të bjerë ajo drita e zbehtë. Kishte njerëz nga radhët e të tjerëve që nisën ta thonë të vërtetën për ne (ishin nga ata që s’e kishin kaluar shekullin me ne në errësirë), por u ngritën edhe jonjerëz si çakaj që me tërë forcën e tyre na mohonin edhe fjalën, edhe të kaluarën, edhe të drejtën për të qenë të lirë. Dhe, ata të parët u bënë krah i atyre disave nga njerëzit tonë që gjithmonë e kërkuan shtegun e lirisë, shpeshherë duke e dhënë edhe jetën për atë liri. Por ne e kishim të vështirë ta kuptonim këtë ofertë pas një shekulli të kaluar nëpër oborret e Orkut. Dhe shkelnim me kujdes duke u ruajtur nga çakajt.

Dhe, kur nisëm ta mësojmë alfabetin e lirisë, rojet e errësirës i larguan shpejt ata shpirtrat e vetëdijshëm nga radhët tona që u bënë pishtarët e lirisë. Ne nisëm ta zbulojmë nga pak mrekullinë e lirisë dhe filluam të ëndërrojmë atë, disa madje u bënë të varur prej saj dhe nisën të përpiqen ta gjejnë të plotë, me të gjitha nishanet e saj. Rrëmonin këta burra e këto gra të pakta gjithandej, i shpalonin emocionet, i evokonin shpirtrat e të parëve, i shfletonin fjalët e gjuhës sonë, por të gjitha këto nuk u mundësuan atyre që t’i afrohen lirisë, sepse lirishta ishte e tillë që gjithçka rreth nesh në fakt ishte një vegim i shkretë.

Për ne të tjerët – dihet. Kur i pamë si përfunduan ata shpirtra të vetëdijshëm, ne thamë, ta ruajmë ne qetësinë. Na mjafton të kemi një copë bukë në oborret e Orkut. Dhe, vazhduam të jemi argatë. Pastaj na organizuan në dy çeta argatësh dhe zgjodhën dy kryeargatë nga ne e na thanë: “A jeni mirë”? “Mirë jemi” thamë ne. Dhe u falënderuam e u përkulëm.

Vazhduam të flasim me të pëshpëritur se nuk bën edhe sot e kësaj dite të dëgjohet fjala shqipe. Kurse lirinë, kuptohet, se nuk e kemi mësuar ende se ç’është.

Prandaj kemi frikë mos ta humbim robërinë.