Dy zbulesa të Ramazanit: njeriu dhe Kur’ani (pjesa e dytë)

Shkruan: Prof.Dr Metin Izeti

Lexo pjesën paraprake: Dy zbulesa të Ramazanit: njeriu dhe Kur’ani

Ibn Arabiu në pjesën e Fususu’l-Hikem’it kur flet për logosin (kelimen) e Ademit a.s., që njëkohësisht e përfaqëson edhe  gjininë njerëzore,  siç thotë edhe Abdullah Bosneviu në komentin kësaj vepre, thotë: Në perlën e logosit të Ademit përfaqësohen dy kuptime të rëndësishme: e para është perla e urtisë hyjnore në logosin e Ademit është e vatërzuar në zemrën e Ademit, si vend i gdhendjes së urtisë hyjnore, pasi Njeriui përsosur   në platformën shpirtërore është Vula, ndërsa zemra e tij është perla e kësaj vule. Ibn Arabiu e përmend logosin me qëllim që të përkujtojë zemrën si vend i gdhendjes së kësaj urtie.  Kuptimi i dytë është i përqendruar në faktin se Ademi a/.s., gjegjësisht njeriu paraqet objektin ku është gdhendur perla e urtisë hyjnore. Për pasojë Ademi a.s. në përmasën shpirtërore është në pozitën e perlës,ndërsa gjithësia në përmasën shpirtërore të Vulës dhe pikërisht për këtë gjithësia është e vulosur me qenësinë njerëzore. Ademi a.s. për botën është si perla për vulën. (Bosnjak, Abdullah, Tumacenja Dragulja Poslanicke Mudrosti, f. 209).

Sipas kësaj që u tha njeriu është qenia e vetme e cila në një kontekst është masë e realitetit të dhënur.; ai është i aftë të zbulojë rrjedhën e këtij  realiteti. Mirëpo që një realitet të pranohet dhe që të lejohet ekzistimi i tij ashtu si ai në t vërtetë është, duhet të përqendrohemi në atë se çka ai vërtetë është, e jo në atë çka ne dëshirojmë të jetë. Ibn Arabiu, dhe në tërësi koncepti kuranor mbi realitetin dhe njohjen e saj nga ana e njeriut  dëshiron të theksojë njësinë e realitetit dhe qenies, e jo ndarjen dhe dallimin e tyre në njohje. Realiteti dhe qenia, për Ibn Arabiun, ecin bashkë, ata janë të pandarë, nuk ka realitet nëse nuk ka qenie, nuk ka nivele epistemologjike pa ngritje ontologjike.

Duke lexuar Kur’anin, sidomos pjesën për krijimin e njeriut, na vinë në mend dy fjalë që shumë bukur e karakterizojnë njeriun në përgjithësi: Njeriu është qenie ekscentrike dhe e përqendrimit (Ta-Ha, 114-125). Njeriu është qenie ekscentrike për shkak se me instinktin e qenies së tij është i shtyrë që të shpërngulet nga vetvetja dhe të drejtohet në transcendencën e Zotit, siç ishte rasti me njeriun e parë Ndërsa ai është qenie e përqendrimit për shkak se të gjitha qeniet e dukshme përreth tij, e mbarë gjithësia, ajo që sot quhet makroantropos, konvergon nga njeriu (Kur’an). Njeriu i shekullarizuar nuk udhëton më në transcendencën e Zotit. Sfera e tij e emigrimit është bërë bota. Me këtë emigrim në botë njeriu gjithsesi ka pushuar të jetë fokus për botën, që do të thotë që shekullarizimi e ka abroguar njeriun si qenie e përqendrimit. Mirëpo, njeriu si fokus, si pikë tubuese e botës nuk mund të anulohet, e që kjo të mos pasqyrohet mbi vetë botën. Bota duke e humbur njeriun si pikë të veten të tubimit është bërë e përçarë dhe e derdhur, jo e mbledhur dhe e tubuar dhe si e tillë është bërë sferë emigrimi për njeriun e shekullarizuar. Kështu njeriu i shekullarizuar si qenie ekscentrike u gjend në një botë të përçarë dhe të derdhur, jo në atdhe por në mërgim, pa kulm në shtëpinë e vet. U bë i huaj në ekzistencën e vet. Me këtë tek njeriu i shekullarizuar erdhi çasti për krijimin e një prirjeje specifike psikike të themeluar mbi jetërsimin psiko-metafizik nga vetvetja.

Megjithatë, asgjë nuk e karakterizon njeriun aq sa fakti që njeriu parashtron pyetje. Njeriu me këtë dallon nga të gjitha qeniet e tjera.Pyetja më themelore, të cilën e parashtron njeriu është pyetja për ekzistencën e tij personale, për natyrën e saj dhe për kuptimin e saj. Kjo pyetje tek ai lind nga një epiqendër dridhëse, nga njëfarë “shoku ontologjik”, i cili është vazhdimisht i pranishëm në thellësitë e tija. Ekzistenca është e kufizuar tek njeriu, e me këtë edhe e rrethuar dhe e rrezikuar nga oqeani i joekzistencës. E kjo është ajo që njeriun e hedh në brengë dhe e shndërron në pyetje: Cili është kuptimi i ekzistencës së çdo gjëje ekzistuese? Cili është kuptimi i ekzistencës sime personale? Përse diçka fare ekziston dhe përse më mirë të mos ekzistonte?

Përse unë ekzistoj?Zoti nuk pyet asgjë dhe as krijesat jashtë njeriut nuk pyesin gjë (El-Enbija, 23).Zoti e posedon gjithë ekzistencën.prandaj nuk ka nevojë të pyesë. Krijesat jashtë njeriut nuk dinë që janë të kufizuara dhe të rrezikuara nga joekzistenca dhe prandaj nuk pyesin gjë. Në errësirë, në ngurtësinë, në shurdhësinë e “gëzojnë” pjesën e tyre të vogël të ekzistencës. Vetëm njeriu pyet, ngaqë vetëm ai e di që ekzistencën e vet nuk e mban në duart e veta, as në fillimin e as në mbarimin e saj. Prandaj njeriu pyet për fillimin e saj dhe për mbarimin e saj, për të kaluarën dhe për të ardhmen e tij, sepse është e padurueshme të tërheqësh vijë të cilës nuk ia di as pikat fillestare as ato përfundimtare, ndonëse e tërheq atë. Dhe askush nuk mund t’i shmanget kësaj gjendjeje të padurueshme. Është ajo plagë në zemrën e njeriut për të cilën flasin shumë teologë dhe mistikë. As njeriu i shekullarizuar nuk i është shmangur kësaj.

Për të qenë e gjallë, teologjia duhet të parashtrojë pyetje, duke filluar nga ajo se si dhe në ç’mënyrë duhet kuptuar dhe interpretuar Fjalën e Zotit. Por, është edhe një pyetje që personalisht shpesh më brengos, e ajo është se a thua vallë nuk jemi duke u ballafaquar me “fundin” e fesë? Mirëpo, nga ana tjetër, shumë pyetje të cilat sot i mundojnë edhe njerëzit e rëndomtë janë po ato që e kanë munduar njeriun që në fillim të ekzistencës në këtë botë: pyetjet për fajësinë, për durimin, për dashurinë, për drejtësinë në botë, për kuptimin e jetës dhe për kuptimin e vdekjes. Këto pyetje e mundojnë edhe njeriun e sotëm të shekullarizuar.

Pra, brenga e njeriut të sotëm të shekullarizuar është brengë para të zbrazëtës dhe absurdes, me të cilat bota e ka pritur njeriun gjatë ekspeditës së tij nga transcendenca e Zotit në mbretërinë shekullare. Shkallmimi dhe ndarja, vetë-vetmia, pakuptimësia dhe dyshimi në të gjitha sferat e jetës grumbullohen gjithnjë e më shumë në indin e njeriut të shekullarizuar. Sot njeriu nuk e shtron çështjen për kalueshmërinë dhe vdekjen ashtu siç e ka parashtruar atë në periudhën medinase, e as çështjen e Zotit të mëshirshëm dhe faljen ashtu siç është shtruar ajo në periudhën mekkase; as çështjen për jetën religjioze personale siç është shtruar në kohën e misticizmit; as çështjen e “islamizimit” të shoqërisë dhe kulturës ashtu siç është shtruar kjo çështje në periudhën e reformatorëve dhe racionalistëve. Ai sot e shtron çështjen për realitetin që do të mund ta çlironte nga jetërsimi nga ekzistenca e tij. Ai sot shtron çështjen për pajtimin dhe bashkimin e sërishëm të vetes me vetveten. Ai sot shtron çështjen për fuqinë krijuese, për kuptimin dhe shpresën, që do ta kryente atë pajtim dhe bashkim.

Me fjalë të tjera, njeriu i shekullarizuar nuk vuan nga gjynahu, ndonëse është gjynahqar, por nga absurditeti dhe zbrazëtia e ekzistencës së tij. Atë nuk e tremb mllefi i Zotit, por “mungesa” e Zotit. Ai nuk vuan për falje, por për “konsolidimin e forcimin e vetvetes” (Heinz Zahrnt). Në vetmi dhe mërgim njeriu i shekullarizuar e kalon rrugën, të cilën e ka përshkruar Nietzsche: Larg nga të gjithë diejt, duke rënë pandërprerë prapa, para, anash, në të gjitha anët, pa pasur tashmë pika orientimi “lart” “poshtë” “majtas” “djathtas”, duke u futur në ftohtësi gjithnjë e më të madhe, në natën gjithnjë e më të errët, dhe duke ndezur dritat edhe ditën. Bashkudhëtari i tij i vetëm në këtë rrugëtimin e tij janë zbrazëtia dhe absurditeti.

(Vazhdon)

Tekstet e botuara në Portalb janë në bashkëpunim me Myftininë e Tetovës.