KASABAJA E TETOVËS DHE FISNIKËT E SAJ

Të dashur bashkëqytetarët e mi tetovarë, ju që nuk do pajtoheni me këtë shkrim, dhe juve ju dua sinqerisht sepse të gjithë së bashku, të njëjtat halle e brenga i kemi. Më vjen shumë keq që nuk mund t’i përshëndes edhe familjet e vjetra fisnike qytetare, “sheherlitë, apo “kasabalijtë”  e Tetovës, jo se jam qyvli e nuk i dua, çdo respekt, po nuk mund t’i gjej, kanë humbur, janë zhdukur, zëri s’u ndëgjohet. Edhe pse te popullësia e sotme rurale,fshatare ekziston një lloj energjie negative  për karakterin dhe për organizimin  e tyre, megjithatë dorën në zemër, janë më meritorët për themelimin, krijimin dhe ndërtimin e kasabasë së Tetovës. E mbaj mend, si i vogël në moshën gjashtë vjeçare, gjegjësishtë, më vitin 1968, kur u bënë demostratat e shqiptarëve kundër pushtetit të atëhershëm komunist, në shumë shtëpia të mëhallës sonë, në dyert e mëdhaja hyrëse  të tyre valonin flamujt kombëtarë. Për guximin e shehërlive apo kasabalijve habitej dhe babai im, duke i thënë vëllait tim të madh: “Këta të mëhallës edhe pse folin turqisht e ndiejnë veten shqiptarë, pa dil pak e shiko se si në çdo shtëpi të kasabalijve valon flamuri ynë kombëtar!” Sado që ne ruralët e Tetovës kemi një lloj keqdashje për kasabanë si qytet dhe kasabalijtë si njerëz, por kurrë gjatë periudhave historike nuk kanë qenë kaq inferior sikurse hudhëheqësit rural të ditëve tona. Po të bëjmë një krahasim të politikanëve dhe udhëheqësve rural e periferik të kohës sonë, me kohën e udheheqësve dhe politikanëve fisnik të kasabasë së atëhershme të Tetovës, haptazi shihet dhe vërehet se ata kanë bërë tepër, tepër më shumë se sa këta politikanët rural të ditëve tona që e llogaritin veten si fisnikët e kombit.

Prandaj nuk mund të nënçmohet e të përjashtohet aq lehtë veprimi dhe objektiviteti i tyre, meqë organizimi dhe rezatimi politik e kulturor i shqiptarëve në ato periudha ka qenë shumë më inferiore në raport me romakët në fillim dhe me fqinjët grekë e sllavë, më vonë. Nuk duhet injoruar aq lehtë fisnikët e kasabasë së Tetovës për shkak se koha e veprimit të tyre politik, kulturor e fetar ka qenë nën kolonitë dhe okupimet e romakëve, grekëve, bullgarwve, sërbëve dhe Perandorisë Osmane. Në fakt nuk kishte asnjë gjurmë të shkruara në gjuhën shqipe dhe as aktivitete kulturore të dokumentuara shqiptare. E sot udhëheqësit politik e kulturor rural ç’bëjnë, kush i pengon? Vetëm lakmia për t’u pasuruar vet, Gruevski, e askush tjetër. Pra, kjo ka qenë gjendja reale e fisnikëve shqiptarë, një rrezik permanent për asimilimin dhe zhdukjen e shqiptarëve. Me të gjitha këto rreziqe dhe të këqia, fisnikët e kasabasë së Tetovës ruajtën, fuqizuan, gjallëruan dhe ngritën lartë vetëdijen tonë kombëtare e fetare në krahasim me kohën e sotme të udhëheqësve rural, politik e kulturor.

Këtë e argumenton dhe profesori me përvojë nga Shqipëria, Aleksander Meksi, në librin e tij: “Arkitektura e xhamive të Shqipërisë”, fillimisht ai thekson se arkitektura islame është ndër pasuritë kulturore më të çmuara të popullit shqiptar, për deri sa për arkitekturën islame të Shqipërisë të zhvilluar gjatë periudhës osmane mendon se në fazat e para të saj, kryesisht gjatë shek. XIV dhe XV është e prurë nga ushtritë osmane dhe prototipa arkitekturor të cilat janë realizuar në vendet prej ka kanë ardhur ushtritë osmane, të cilat me sukses nga mjeshtër ushtarak janë realizuar edhe në vendin tonë, në Shqipëri. Kurse në shek. e XVI e këndej arkitektura e xhamive u zhvillua kryesisht nën ndikimin vendor dhe si e tillë është origjinale me tipare të theksuara lokale.

Fisnikët e Tetovës punonin dhe e jepnin pasurinë e tyre për ndërtimin e kasabasë sepse e donin,  ata prej dashurisë së madhe që kishin për kasabanë ndërtuan momumente fetare, kulturore e ushtarake: Xhaminë e Pashës (Xhamia e Larme), Harabati Baba Teqen, Hamamin, tri  Urat e Gurit, (pas vërshimit që u bë më 1979, dy u prishën e nuk u rindërtuan, ka mbetur vetëm një urw në afërsi të spitalit) dhe kryevepra e kasabasë Kalaja e Tetovës, që e ndërtoi Abdurrahman Pasha, vend që më 2001 nisi lufta e UCK, sot e kësaj dite tetovarët krenohen me këto monumente historike e kulturore. Nga kjo derë fisnike e Abdurrahman Pashait dolën shumë pashallarë, por edhe poet të njohur siç janë Mehmet Akif Pasha (1822-1893), pastaj i biri i tij, Salih Rashit Pasha (!846-1920), kanë lënë krijimtari të begatshme poetike. Abdurrahman Pashë Tetova, mbante nën pushtimin  e vet krahinën e Prizrenit deri në Shtip. E sot fisnikët tanë, udhëheqësit politik rural ku e kanë Shtipin? Ua ka marrë Gruevski. A e japin pasurinë e tyre, dhe, a e duan Tetovën më shumë sesa fisnikët e atëhershëm të kasabasë, që falnin pasuritë e tyre, duke i bërë vakëfe të kasabasë, ku edhe sot këto vakëfe ekzistojnë. Me siguri se jo, ata vetëm që e plaçkisin popullin për t’u pasuruar e kulturuar vet, e kurrgje tjetër nuk bëjnë.

Fisniku shqiptar që ka luajtur rol të rëndësishëm në zhvillimin e kulturës shqiptare, është edhe Rexhep Pashë Tetova. Ka qenë djali i Dervish Shalës. Kjo familje fisnike, që nga fillimi i shek. XVIII ka ndihmuar kulturën dhe arsimin shqiptar. Teqeja bektashiane e Harabati Babës në Tetovë është rindërtuar nga Koxha Rexhep Pasha në vitin 1780, kur edhe u gradua Pashë. Në këtë vit, ai ka vendosur mbishkrimin mbivarror të Harabati Babës, kurse në vitin 1790 ka ndërtuar aty një krua, ku edhe sot ekziston.

Vlen të theksohet se edhe femrat shqiptare të familjeve fisnike dalloheshin me kontributin e tyre të çmuar.

Derisa femrat shqiptare rurale fshatare me zakonet e tyre të serta e prapanike kanuniane rinin të mbyllura, të pa shkolluara, e të pa emancipuara, në anën tjetër hanëmet e kasabasë shkolloheshin, arsimoheshin fetarisht. Të cekim se Hysnija Hanëmi me motrën e saj, kanë ndërtuar xhaminë më të bukur në Tetovë,” Xhaminë e Pashës” (Xhamia e Larme), ku edhe varret i kanë në oborrin e xhamisë, një hanëm tjetër Ajshe Hatma ka ndërtuar një xhami në Tetovë, (në qendër të Tetovës, sot mbi këtë xhami është e ndërtuar Qendra e Kulturës), Po në Tetovë, Mensure Hanëmi ka ndërtuar Hamamin e Tetovës. Po sot femrat shqiptare  rurale, zonjat dhe zonjushat, deputetet e funksionaret e ndryshme shqiptare çfarë kanë bërë? Përgjigja dihet, kurrgjë. Shqiptarët fisnikë të kasabasë  së Tetovës  edhe pse me emra mysliman, edhe pse e përqafuan besimin në një Zot, dëshmuan dhe treguan vlera të lakmueshme njerëzore, me një emancipim të lartë fetar e kombëtar, duke besuar Zotin Një, me anë të Shpalljes Hyjnore të Kur-anit, zinte fil edhe emancipimi kulturor e intelektual, formësimi kombëtar e fetar, përparimi i jetës familjare e sociale, Feja  dhe zbatimi i fesë Islame, edukonin këtë popull të kasabasë për durim, përgjegjësinë dhe përkushtimin për kasabanë dhe gjuhën e tyre. Kështu që në njërën anë, familjet fisnike me anë të fesë islame bënin  ngritjen e vetëdijes për edukimin familjar, respektin për prindërit, edukimin e fëmijëve, emancipimin e femrës, rregullimin e marrëdhënieve bashkëshortore, familjare e farefisnore, krijonin kushtet për emancipimin e mirëfiltë kombëtar e fetar, kundruall indoktrinimit të malësorëve dhe vendeve të tjera rurale, me të drejta të serta zakonore kanuniane. Pikërisht këtu është ai dallimi i madh i fisnikëve, sheherlive, kasabalijve tetovarë me fshatarësinë rurale fetare e kombëtare.

Fisnikëria shqiptare e kasabasë së Tetovës ka qenë udhëheqëse e zhvillimeve kombëtare, kulturore e fetare duke ndërtuar e dhuruar varg xhamishë, mektepesh, teqesh, hamamesh, kalash, urash, vakëfesh, krojesh e parqesh, si dhe një varg objektesh ekonomike, tregtare që me të ardhurat e tyre mirëmbaheshin institucionet kulturore, arsimore e fetare, të gjitha këto janë ngritur sipas sistemit të vakëfeve. Na ruaj o Zot, Tetovën, nga politikanët, intelektualët, shkencëtarët, artstët e poetët rural, Tetovën tonë të dashur mund ta udhëheqin vetëm të urtit dhe fisnikët e saj!