GRYKA E BUZUKËVE

Mëngjes. Can Gjoleka ecën me kalin e bardhë me shalë për dore Grykës së Buzukëve, kurse hipur në kalë është e shoqja e tij Trandafilja, shkurt Filja.

Dielli i mëngjesit i jep Grykës së mbushur me lisa, me barishta dhe lule, një ngjyrë smaragdi. Në anë të djathtë një tufë rrezesh e rrok vende-vende ujin e ujëvarës së quajtur Çupuri i Mides që duket me kilometra larg në të dy anët e Grykës, ngase është ujëvare e gjatë, shumë e gjatë dhe e bën ujin që lëvaret të duket thjeshtë një kollan i pafund i bërë me shoka, herë me argjend të larë, kur i bie rrezja dhe herë me argjend të nxirë, kur e rrok hija, një kollan që mund të gjendet vetëm në botën e përrallave. Për emrin e ujëvares mësuesi i urtë elbasanas Dilaver Shkodra paska thënë se vjen nga Artemida e miteve të lashtësisë. Poshtë, Grykën e ndan në dy pjesë lumi Lotëz, për të cilin mësuesi Dilaver ka pohuar se vjen nga lotët e një vashe të quajtur Lotëz që paska qarë aq shumë për të dashurin e saj të vdekur. Ky djalë burrërisht e paska vënë jetën e vet në altarin e lirisë në një betejë të madhe te Uji i Bardhë që Skënderbeu e ka bërë me ushtritë e shumta turke, kurse Vidasusi mitik, sipas mësuesit Dilaver, i paska dhënë ngjyrë të verdhë lumit të bërë prej lotëve që ta përjetësonte Lotëzën me simbolikën e pasionit, dashurisë, shpresës dhe besnikërisë që ka pasur për trimin e saj të rënë. Me të drejtë vajza e lumi kanë një emër sepse vajza dhe lumi ishin bërë një.

Vendeve të ndriçuara të visores lulet duken si cirkona, ndërsa nën hije – si lule kryelëvarura që i presin të pikëlluara duart e Lotëzës që me to të bëjë kurorë për vete dhe për të dashurin e saj.

Nëpër degë të drurëve pranë Çupurit të Mides janë mbledhur gushëkuqë, trumcakë, trishtilë, vardonj, borësa dhe ia japin këngës së tyre magjike bashkërisht. Thonë se këta zogj gjithmonë mblidhen kështu dhe e presin Afërditën të zbresë nga maja e bjeshkës. Atëherë zogjtë renditen, vetë i venë hamat e vegjël e të kristaltë në qafë, futen midis okave të arta е dhe e ngrehin një karrocë me ngjyra ylberi ku hipën Afërdita. E çojnë zogjtë hyjneshën të shullëhet e të argëtohet me Adonisin e bukur, ndërsa tegelit të lumit kërcejnë zogjtë bishtatundës për të cilët thonë se e respektojnë Vidasusin mitik i cili i ka dhënë ngjyrën Lotëzës. Por edhe ta ngushëllojë Lotëzën e pikëlluar që ishte bërë një me lumin e lotve të saj.

I gjithë ky rrethim magjik e frymëzon Can Gjolekën. I shikon kurorat e mëdha të drurëve ai, lulet, lumin që çuditërisht rrjedh duke shpërndarë një zë gurgullime të qetë e plot pikëllim. Thotë, vetë me vete, Can Gjoleka, e vërtetë qenka kjo që e ka treguar mësuesi Dilaver Shkodra, për Lotëzën. Është vaj vajze ky që vjen nga lumi. E ndjen, pastaj, djersën që i rrjedh fytyrës e qafës e i shkon kraharorit teposhtë nga një siklet. E shpërthekon këmishën e bardhë, e fshin djersën në ballë me mëngën e këmishës. I dëgjon, pastaj, zogjtë që të gjithë kthehen kah ai dhe këndojnë sikur duan t’i thonë diçka. “Bah”! bën Can Gjoleka, sepse i kujtohet që hipur në kalin që e ngreh për freni e ka Filen e tij dhe i shkon ndërmend Konstantini i Vogëlthi duke udhëtuar Grykës me të motrën, kur, në këtë mënyrë, zogjtë janë përpjekur t’i japin kumtin e zi motrës Doruntinë. E ka të qartë Can Gjoleka se është një porosi kjo këngë e zogjve. Mirëpo kjo këngë është tepër gazmore dhe s’ka të bëjë fare me ndonjë kumt të zi. Në të vërtetë është ky një kor i hareshëm i zogjve të malit. Kësaj radhe ky kor këndonte për Can Gjolekën i cili ishte hu vetëm midis kësaj bukurie me Filen e tij. Zogjtë që këndojnë ashtu qartazi ia bëjnë me dije, ia theksojnë atij se krejt afër e ka Filen, e cila, njësoj si Lotëza qan me lotët e zemrës duke pritur që Can Gjoleka i saj t’ia thotë një fjalë të mirë, të butë, të ëmbël, në këtë vend përrallor, po, pse jo, edhe ta zgjasë dorën e tij e t’ia lëmojë faqen në këtë udhë të gjatë që do ta kalojnë nga fshati Gështenjas e deri në fshatin e lindjes së Files, Mëllenjas, gjashtë orë udhë larg. Filja edhe pret, helbete, mund të kërkojë diçka të papritur i shoqi prej saj edhe i kërkon falje zotit për këtë guxim, të cilin s’duhet ta kenë gratë. E Can Gjoleka kollet një herë, ahhha, dhe thotë vet me vete: do të flas me Filen, e cila sa herë që ka kaluar në oborr ose në çardak pranë tij, e veshur me tesha vendëse dhe e stolisur me rruaza e me lira i dukej si perri. E hollë, e gjatë, gjithmonë me një buzqeshje të së Bukurës së Dheut, ajo ia kallte ndjenjat dhe imagjinatën. O tash o kurrë! Don Can Gjoleka ta shohë me këmishë të hollë, së paku, jo mbështjellë me atë terlik të zi, e ta shikojë, t’ia shohë vijat e shtatit në dritë të diellit, jo ashtu qorrazi ta kalojë jetën me Filen. Dhe, t’ia hedhë krahun mbi supin e ndjeshëm femëror. Pastaj t’ia thotë një fjalë si, bie fjala, “më dukesh si mollë Tetove” dhe, pse jo, edhe “u dogja për ty”, “ah, vetëm një herë të ta shoh atë shtat në rreze të diellit e në breg të lumit”. Mirëpo kur ballafaqohet me këtë synim, Can Gjolekën e thyen, e mposht, rregulla e traditës, e cila nuk lejon që burri e gruaja të flasin për kësi zjarri epshor e aq më pak ta shohin njëri-tjetrin lakuriq, si të lemë prej nane, sepse mëkati për këtë është tepër i madh. Kështu nuk bën të ndodhë edhe në dhomën e gjumit, jo më këtu në grykë, ku kalojnë herë pas here njerëz të njohur. Burri e gruaja sa herë që duan t’i afrohen me shtat njëri-

tjetrit, këtë duhet ta bëjnë natën, madje edhe atëherë, në terr, duhet të mbulohen me çarçaf e të jenë të heshtur, jo sheshazi e në dritë të diellit në Grykë. Pikë! S’ka lëvizje nga kjo rregull! Kështu mendon Can Gjoleka, mirëpo tash jo vetëm zogjtë, por edhe lumi, edhe lulet sikur qeshin me të. Can Gjoleka dikur e merr guximin, e kthen kokën, le të bëhet çka të bëhet, mendon: “Do t’i them, sa e bukur je, oj File! Do t’i them shpirt, do t’i them…”! Merr ta thërrasë Filen me emër, por nuk mundet t’ia thotë këto fjalë. Për të folur, i flet, por s’ia thotë ato që i mendon:

“Oj fisnike”, i thotë më në fund. Emrin s’ia thotë dot.

“Këtu jam”, ia kthen Filja, me atë zërin e ndjeshëm si të një shtojzovalleje.

“A u lodhe”?…

“Jo, o njeri, unë hipur në kalë, s’jam lodhur, por po më dhembsesh ti që je në këmbë”…

Can Gjolekës i hyp një vapë dhe ia skuq fytyrën, sepse ky kujdes i Files është në të vërtetë një grishje e nxitur nga Erosi. Zëri i Files i përzier me këngën e zogjve dhe me erën e lehtë që loz me gjethet është shumë epshndjellës. Përnjëherë aty shfaqet një mjegull e rrallë para syve të Can Gjolekës dhe midis kësaj mjegulle fare lakuriq del Filja. Një bukuri që të bën të mrekullohesh. Por mjegulla tërhiqet para atyre qortimeve që herë pas here i pëshpërisin nga brenda duke i thënë: Can Gjoleka, mblidhi mendtë, mblidhe veten! Dhe, ai vazhdon ta ngrehë kalin e bardhë për freni. Po epshi përsëri e kthen te imagjinata e tij e ëmbël. Don të ndalet, t’i thotë Files të rrinë pak nën hije të lisit të madh, në barin e stërpikur me lule të verdha, ta hanë nga një gurabi dhe të pinë ujë të ftohtë të gurrës ku kanë pirë kreshnikët dhe zanat e malit. Hapat ndërkaq s’i ndalen. Sërish i bëhet ajo mjegulla para sysh dhe edhe një herë e sheh në imagjinatën e tij Filen lakuriq. E bukur, me ata flokët e zez të dendur dhe me atë shtat si zanë mali. Can Gjoleka e kishte parë në pikturë këtë zanë te një sahatçi gjakovar në Sarajevë kur ka qenë ushtar i kralit serb dhe atëherë ishte mrekulluar dhe nuk u kishte besuar syve të vet se shtati i femrës është aq i bukur. “Kush është kjo bukuri, pashë perëndinë”? e kishte pyetur Can Gjoleka sahatçiun. “Gërshetëza” i kishte thënë sahatçiu. “M’i mori mendtë e kresë”! kishte thënë Can Gjoleka. “Qenka nga përrallat”! ishte tërhequr Can Gjoleka, kurse sahatçiu kishte qeshur e ia kishte kthyer: “Kjo është vajzë e vërtetë nga Malësia e Gjakovës”. Can Gjoleka e shikoi, e shikoi dhe doli si i dehur nga dyqani duke e pyetur veten ku u gjet në Malësi një dorë mjeshtrore që e qiti në letër këtë mrekulli. Për të bukuria e femrës që e pa në këtë pikturë ishte një bukuri që s’matet me asgjë tjetër dhe një

realitet aq tërheqës që paqartësisht është skajshmërisht i ndaluar. E tillë i shfaqet edhe Filja e tij në mjegullën që i përhihet. O Zot i madh një marramendje e ëmbël ia sjell vërdallë tërë visoren e bleruar. Sa merr t’i flasë Files, i ngjitet fjala me vrull nga një thellësi e brendshme deri te goja, por në atë çast i thahet pështyma dhe ia mbyllin gojën disa qortime që i vlojnë nga brenda e që i pëshpërisin: “Ndal o Can Gjoleka, mendo mirë para se të veprosh! Se, kjo punë që don ta bësh sheshazi, të ulesh e të mbështetesh pranë gruas në pikë të ditës e në blerinë buzë lumit të kësaj gryke, ta përqafosh para syve të botës, dije se këto pamje që të përhihen nuk janë punë të bindjeve tua, por janë punë e djallit, i cili po lufton të të bëjë për vete e të të fusë në pusin e thellë të haramit. Hiq dorë prej këtij synimi epshor, sa nuk është vonë”! “Dreq o punë”, mendon Can Gjoleka, “me të vërtetë, po bëri e kaloi ndonjë njeri e më pa kështu me gruan ose, edhe më keq, helbete kaloi im vëlla, lala, e më pa, atëherë për mua s’do të ketë vend askund. Ky do të ishte rrezillëk i madh. Hapu dhé të futem brenda!”! E shikon edhe njëherë vendin ku don të ulet, të pushojë e të argëtohet me Filen, të hanë pak pastaj sa për t’ia prishur urisë e të pinë ujë të ftohtë, po edhe ta përqafojë, ta shtrëngojë, mirëpo vendi i duket çeltinë që nuk do t’i shpëtonte syrit të asnjë udhëtari. “Ec, o Can Gjoleka, ec”! i thotë i dëshpëruar e me zë të ulët vetes dhe vazhdon ta ngrehë kalin për freni, kurse Filja nuk reagon, nuk e thotë asnjë fjalë, se zakoni nuk e lejon . Gruaja e ka vendin te këmbët e burrit. Fjala e burrit është ligj për të. Ai është burrë, ai di”. Ndërkohë kali hingëllin lemeritshëm, çohet në dy këmbë dhe nuk don të ecë. Ndalet. “Ç’ka vallë kali”? pyet Can Gjoleka. Shikon mos e kanë sulmuar mizat e kalit. Jo. Është një gjarpër i gjatë që largohet nëpër bar. Kthehet shpejt ta shohë Filen a mos është frikësuar. Sa i afrohet e ndjen aromën e këndshme të gruas së re, një aromë si mollë Tetove, pikërisht ashtu si donte t’i thotë kur përsiaste dhe kur zhvillohej luftë midis pasionit dhe rregullës që ndalon. Atëherë, edhe Filja e ndjen erën e djersës së tij dhe ofshan lehtas si njeriu kur e sheh një diçka të dashur, por të paarritshme. Can Gjoleka ia sheh rrëshqitazi dorën e vogël, me gishta të hollë Files, në dorëza të holla. Ah, sikur ta mbante këtë dorë të bukur në dorën e tij!…

“Gjarpri është një shenjë që vjen prej të parëve tonë… Mos u frikësove kur u tremb kali”? pyeti Can Gjoleka.

“Jo, jo”… përgjigjet Filja butas.

Dhe, burrë e grua e vazhdojnë udhën.

Filja e shkretë nuk e sheh mirë peizazhin për shkak se ajo ka perçe, një copë pëlhurë të zezë dhe të hollë me të cilën gratë myslimane e mbulojnë fytyrën që të mos e shohin bukurinë femërore burrat e huaj. Prej pëlhurës, Filja e sheh figurën vigane të Can Gjolekës si e ngreh kalin dhe nuk është se e lënë të qetë të shkretën grua shpatullat e gjera të burrit. Hapat e tij burrëror ia shpejtojnë ritmin zemrës së Files, por ajo mundohet të luftojë kundër ëndrrës. Turp është gruaja ta çojë mendjen “kah ato punë”. Can Gjoleka është e shkruara e saj dhe kaq. Ai është kurora me të cilën u lidh për jetë e mot dhe me të cilin do t’i ndajë vdekja. Është horizonti i saj i kufizuar me emrin e të shoqit. Jashtë këtij horizonti çdo gjë tjetër është hije. Me këtë filozofi fillon dhe përfundon gjithçka për Filen.

Dielli tash bie mbi Grykën e Buzukëve nga perëndimi. Në një copë të lumit bie drejtpërsëdrejti ujë dhe e shndrron ujin në një qelibar lëvizës. Tashmë zogjtë nisin të rrallohen, ndërkaq hija e Can Gjolekës me të shoqen në kalë po zgjatet dhe ngatërrohet nëpër degët e lisave të gjatë, duke bërë imazhe abstrakte. Pastaj dëgjohet myezini. Dhe, duken pullazet e Mëllenjasit. Can Gjoleka e nxjerr orën me qystek nga xhepi i jelekut dhe e shikon: “Ezani i akshamit”, thotë, “mirë paskemi ecur”. Shpejt pastaj u gjetën para derës së prindërve të Files, ku pas trokitjes së portës u dalin përpara dy vëllezërit e Files. Njëri e merr dhe e rehaton kalin në ahur, kurse tjetri i thotë Files të hypte lartë te gratë, kurse Can Gjolekën e çon në odën e burrave. Ndërkohë përhapet lajmi se në derën e Demë Mirditës ka ardhur mysafir dhëndrri i tij, gjë që mjaftonte që oda e Demës të hapej për muhabet. Filja e kalon natën me gratë, Can Gjoleka me muhabet të ngjyer në ferra të imta në hesap të tij si dhëndërr.

* * *

Kështu përsëritet me vite udhëtimi i Can Gjolekës, kur e çon Filen në të pamë.

Dikur, kur rrudhat e mbuluan fytyrën e Can Gjolekës, ndërsa mustaqet e thinjura u zverdhën nga duhani e kur kali i tij i shalës ka ikur në kujtime të largëta, ai rri nën hije të manit me të shoqen dhe dëgjon bardin Riza Bllaca nga gramofoni. Plakut i pëlqen më së shumti kënga “Lulzoi mali, lulzoi fusha” dhe e kthen nga disa herë gjilpërën e pllakës nga fillimi.

Shkrimi është shkruar enkas për Portalb.mk. Të drejtat e publikimit i kanë vetëm ©Portalb.mk dhe autori, sipas marrëveshjes mes tyre.

Lajme të ngjashme

Një koment

  1. kete tregim, paak me ndryshe nga i postuari ketu, kisha privilegjin ta lexoja si Dore e pare te shkrimit. Jane ca poezi te Vjollce Berishes, poete dhe mike, qe poashtu i kam lexuar te posadala nga pena, ta them keshtu gjysempatetikisht, por keto jane privilegje te rralla, dhe vlere e shtuar e miqesive me njerezit e letrave. Kur Xhabiri ma dergoi une e lexova ne version te printuar se gjerat me vlere, apo, nuk jane per lexim ekrani, kjo e zbeh ndjesine. Anise disa here e lexova, e paskam memoruar si Gryka e Barleteve, dhe kjo i dha nje kenaqesi shtese tekstit, ngqe e lexova aty emrin e me te dashurit tim. Psikanalistja Arlinda Zymeri, me e mira llojit te vet tek ne dhe kete e pohoj nga pervoja, thote se mbamendjen e kam selektive ngaqe harroj gjerat qe me duken te parendesishme dhe kjo, ma merr mendja edhe per shkaqe praktike qe te mos zene ne koke gjera vend e pa vend haha. Tjeter gje, gjithnje sipas Zymerit, eshte se ndonjehere i ngjyroj faktet dhe nuk e di se cka kam lexuar (degjuar) e cka supozuar. Keto sugurisht u ndodhin edhe njerezve te tjere prandaj po i shkruaj duke e konsideruar ceshtjen si jo vetem personale, se ndryshe nuk do zgjatesha kaq.
    Xhabir, super tregimi, anise i gjate e qe vetvetiu eshte jokompatibile me kulturen e re te te lexuarit e cila eshte fragmentare, e nderprere nga sulmet e lajmeve tjera, shpesh te pavlera, qe atakojne dhe zene hapesire ne koke vend e pa vend. Sa keq, thjesht i tille eshte leximi nga ekrani. Dhe une si kontrapunkt i modernes, printoj mandej lexoj. Keshtu bej me Merselin, Pajazitin sidomos muajve te fundit, me Salajdinin gjithmone. Per fund, lexoni te printuar Salajdinin Partia mbi gjithcka mandej ua jepni femijeve nese edhe ata lexojne, ata e cojne ne klase dhe e komentojne me shoket nese edhe ata lexojne! Por edhe nese jo, permes Sales mund te nisin te lexojne. (Sa veta tekstualisht kam infektuar me poezi permes permbledhjes se tij Vdes pas gjerave te imta) Kur te lexohet e aplikohet kolumna Partia mbi gjithcka fillon te clirohet dhe sherohet shoqeria.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Back to top button