Kujtesa e fshehtë: Kur mëson edhe në gjumë

Të flesh është themelore për të mësuar. Prova: një dremitje prej 90 minutash lejon për të magazinuar shumë më shumë fjalë, në krahasim me kohën kur rri zgjuar

TRURI, edhe kur flejmë, punon. Kërkime të ndryshme tashmë bien dakort, duke i dhënë trurit që fle, një rol qendror në fiksimin e kujtimeve, e si pasojë në të mësuarin.

Demonstrimi i këtij paradoksi në dukje vjen nga kërkime mbi “dremitjen”: vullnetarë të nënshtruar ndaj provave te rikuperimit mnemonik të një liste fjalësh. Nëse midis mësimit të listës dhe rikuperimit, kishin patur në mes një gjumë prej nëntëdhjetë minutash, mbanin mend më shumë fjalë, se sa ata që nuk kishin fjetur.

Ky fenomen ka qënë studiuar me kujdes madje në fëmijë shumë të vegjël, siç ka demonstruar një grup psikologësh nga Universiteti gjerman i Ruhrit, që tani së fundmi ka botuar në Pnas një studim të realizuar mbi fëmijë të moshës midis 6 e 12 muajsh. Truri i fëmijëve, në këtë moshë, ka zhvilluar tashmë një kapacitet të fortë imitues. Studiuesit kanë përdorur këtë kompetencë për të verifikuar nëse dremitja mund të përmirësonte kujtimin e veprimeve të thjeshta duke përdorur objekte. Fëmijët që kishin fjetur më shumë sesa gjysëm ore, pasi ishin ekspozuar ndaj manipulimit të objekteve, ishin më të aftë në riprodhimin e këtyre veprimeve, se sa ata që kishin fjetur më pak sesa gjysëm ore.

Të dhënat më befasuese vijnë megjithatë nga studimi mbi të rriturit. Në fakt, paradoksi është që konsolidimi i memorjes, aktivitet thjesht i ndërgjegjes e si pasojë impenjues, ndodh kur jemi në humnerën e gjumit të thellë, kur makina cerebrale është në minimum të konsumit të oksigjenit, gjaku rrjedh ngadalë dhe elktroencefalograma tregon valë të mëdha, të ngadalshme dhe shumë të ngadalshme.

Është vënë re që gjatë gjumit, aktiviteti i trurit tonë është shumë i ndryshueshëm: alternohen ciklet, rreth një orë e gjysëm secili, që përmbajnë faza dominuese valësh elektrike të ngadalta e shumë të ngadalta si dhe fazat e karakterizuara nga valë të përziera, ku dominojnë të shpejtat. Kjo e fundit është quajtur faza REM (Rapid Eye Movement), pasi valët e shpejta shoqërohen me lëvizje të shpejta të syve. Në këtë fazë shohim ëndrra shumë të detajuara e që kujtohen më lehtë.

Në elktroencefalogramë, truri tregon një profil shumë të ngjashëm me atë të zgjimit. Për këtë arsye, për shumë kohë është menduar që faza REM ishte ajo më e lidhur me aktivitetin e ndërgjegjes së natës. Në vend të saj, është tashmë e qartë që është faza me valë të ngadalshme e shumë të ngadalshme, e quajtur gjumë me valë të ngadalshme (Slow Wave Sleep) dhe jo ajo REM, që është përgjegjëse për kujtesën e natës. Bjorn Rasch e Jan Born, neuroshkencëtarë të Universitetit të Zyrihut, në një përmbledhje të gjerë botuar në Physiological Review, dokumentojnë që ekspozimi ndaj një arome, gjatë një detyre të mësimit të ndërgjegjshëm, nxit konsolidimin e memorjes, vetëm nëse të njëjtët persona nuhasin të njëjtën aromë ndërkohë që janë në fazën e gjumit të thellë e jo në atë REM. Por cilat janë mekanizmat cerebrale? Fiksimi i një kujtimi është një proçes që kërkon bashkëpunimin e dy zonave cerebrale: korteksit e hipokampit.

I pari fikson vëmendjen mbi objektin për t’u kujtuar, e fut në kornizë, i jep një kod e pastaj e transferon këtë kodifikim të parë në hipokamp, i cili konsolidon gjurmët, për ta transferuar pastaj në korteks, ku mund të jetë i ndërfutur në “sirtare” të ndryshme të memories tonë e të mbetet në dispozicion për thirrje të mëtejshme. Në këtë dialog, të dyja zonat ecin me shpejtësi të ndryshme: korteksi është i karakterizuar nga valë të shpejta e nga valë theta, që janë valë relativisht të ngadalshme, kanë një ritëm (4-8 Herz), që megjithatë janë më shumë sesa dyfishi i atyre të ngadalshme, delta (1-4 Herz) që nga ana e tyre dominojnë hipokampin dhe fazën e thellë të gjumit. Gjatë zgjimit, faza e parë e memorizimit do të kishte “vulën” e valëve theta, ndërkohë që gjatë gjumit të thellë, hipokampi do të konsolidonte kujtesën me një aktivitet të ngadalshëm dhe shumë të ngadalshëm (më pak sesa 1 Herz).

Çfarë provash kemi për këtë shpjegim? Aplikimi i një transkraniumi(veprim absolutisht jo i dhimbshëm) me frekuencë delta, mbi zonën e kokës që korrespondon me korteksin parafrontal gjatë fazës së parë të gjumit, rrit kujtesën e një ushtrimi të bërë para gjumit. Nëse përkundrazi administron një frekuencë, theta kujtesa bëhet “e shtypur”. Por, në të kundërtën, nëse administron një frekuencë theta gjatë zgjimit, kur është e impenjuar në mësim, memoria përmirësohet. Një provë e mëtejshme erdhi 15 marsin e shkuar kur një grup neuroshkencëtarësh austriakë kanë demonstruar në revistën e Neuroshkencës Kognitive që aktiviteti theta gjatë mësimit është direkt i lidhur me kapacitetin për të kujtuar pas një nate gjumi. Në thelb, thonë studiuesit, gjatë gjumit me valë të ngadalshme, hipokampi seleksionon kujtimet që janë për t’u ruajtur dhe ato për t’u hedhur dhe e bën duke ndjekur një etiketë që ishte e qëllimshme për ta gjatë zgjimit, etiketa theta.

Në fund, ka një tip tjetër kujtese që është e kushtëzuar nga gjumi: ajo imunitare. Tek vullnetarët që kanë marrë një dozë të vetme vaksine kundër hepatitit A, nëse natën pasuese të vaksinës nuk kanë fjetur, niveli i antikorpeve (që tregon efiçencën e vaksinimit), i kontrolluar pas katër javësh, është shumë më i ulët sesa në ata që kanë fjetur. /Focus